EaImato ramaanaujaaya nama: .
saovak saovya Baava ibanau Bava na tirya
]rgaair……
(EaI
svaamaI jaI kI pustkoM Baaga 2 )
7.EaIsaItarama
pircaya va maanasa SaMka samaaQaana.
svaamaI jaI maharaja kI Aa&a sao saovaa saumana ko $p
maoM [sa pustk ka p`kaSana Da kuHjaibaharI Samaa- Aaobara nao BadOnaI p`osa vaaraNasaI sao Cpvaakr ikyaa.
148 pRYz kI [sa pustk ko mauKppRYz kao baalaa jaI ka saundr ica~ sauSaaoiBat kr
rha hO. Da kuHjaibaharI Samaa- jaI ko ‘dao Sabd’ ko baad pustk ko ivaYaya vastu
: 1. yah @yaaoM?2.BaUimaka. 3.maud`Na Sauiw saarNaI. 4.ramajaI ivaYNau
Bagavaana hOM pR 1. .5.ramaayaNa maoM @yaa hO?pR 18..6.ramaayaNa
Sabd kI vyautpi<a pR 19. .7.ramaayaNa maoM Wya maM~ pR 24. .8.ramaayaNa Wara
Aqa-pHcak pR 26. .9.AnanyataikHcanata pR 27. .10.maanasa ko 24 caunao hue
ivaSaoYa p`krNa pR 29 sao 148 tk.
p`maaNa
maoM ilayao gayao ga`nqaaoM kI saUcaI ‘dao Sabd’ ko phlao hI pustk ko p`armBa
maoM dI gayaI hO : 1. saamavaod BaaYya. 2.naardIya puraNa. 3.vaarah puraNa. 4.Aaid puraNa.
5.Aigna puraNa. 6.ba`*mavaOvat- puraNa kRYNa KND. 7.ivaYNau puraNa praSar kRt.
8.pd\ma puraNa. 9.ba`*ma puraNa. 10.ma%sya puraNa. 11.ivaYNauQamaao-<ar
puraNa vyaasakRt. 12.kUma- puraNa. 13.EaImad\Baagavat puraNa. 14.[-Svar
saMihta. 15.baRhd\ harIt saMihta. 16.baRhd\ ba`*ma saMihta. 17.sknd puraNa.
18.mahaBaart Saaintpva-. 19.hirvaMSa ivaYNaupva-. 20.vaOkuNz vaNa-na.
21.vaalmaIik ramaayaNa. 22.AQyaa%ma ramaayaNa. 23.tulasaIkRt ramaayaNa. 24.hnaumaana
naaTk. 25. ba`*maaND puraNa.
Sau$ maoM hI caar pRYzaoM maoM Sauiw saarNaI dI gayaI hO.
yah @yaaoM? : EaIsvaamaI jaI maharaja nao [samaoM batayaa
hO ik yaVip vaalmaIik ramaayaNa tqaa tulasaIkRt ramaayaNa maoM EaIramacand` jaI
ko ilae ‘prba`*ma’‘prmaa%maa’‘[-Svar’ Aaid Anaok pyaa-vaacak SabdaoM ka
p`yaaoga huAa hO prntu papa%maa laaoga ramajaI kao p`akRt manauYya yaa rajakumaar
maanato hOM. jaba yah ivaYaya maoro saamanao Aayaa tao vaalmaIik ramaayaNa evaM
Anya ga`nqaaoM sao vastu tqya saMga`h ikyaa jaao ramajaI kao Bagavaana ko
eoSvaya- sao yau> batato hOM.
BaUimaka : Bagavaana rama
ko baaro maoM k[- trh kI maanyatayaoM hOM. kuC laaoga ramajaI kao p`akRt
manauYya maanato hOM jabaik kuC laaoga [nhoM [-Svar ka Avatar maanato hOM. kuC
Anya laaoga [nhoM AvatarI maanato hOM yaanaI ivaYNau Aaid [nhoM sao Avatar
ilayao hOM eosaa maanato hOM. [saI tqya ka inaNa-ya [sa pustk ka ivaYaya vastu
hO. [-Svar ko Anant naama hOM prntu [nasao vyai>%vavaaoQa maoM kao[- Antr
nahIM pD,ta @yaaoMik ekhI [-Svar sava-~ vyaaPt hOM. t%vad`YTa ?iYayaaoM nao
ma%sya kUmaa-id Avatar kI naarayaNaaid naama sao stuit kI hO. EaIramajaI kao ‘BavaannaarayaNaao dova:’kha hO. varah
Bagavaana kao ‘vayamaISa inavaR<aa:’ kha hO. ma%syaavatar kao ‘naUnaM %vaM Bagavaana\ saaxaat\
hirnaarayaNaao|vyaya:.Anauga`haya laaokanaaM Qa%sao$pM jalaaOksaama\. Aqaa-t naama
$paoM maoM Baod rhto hue BaI [-Svar t%va sabaaoM maoM ek hI rhta hO. vaod kI
saMihtAaoM tqaa Anya ga`nqaaoM maoM [-Svar kI sava-vyaapkta kao ivaYNau Sabd
sao sambaaoiQat ikyaa hO.khIM khIM vaayau evaM [nd` ko ilae BaI ivaYNau Sabd ka
p`yaaoga huAa hO. mau>jaIva kao BaI ivaYNau kha hO ‘sa ivaYNaurova Bavait’[%yaaid.
EaIsaItarama
pircaya :
pustk ko p`armBa ko 10 pRYzaoM maoM ivaiBanna ga`nqaaoM ko
]wrNa sao yah spYT haota hO ik naarayaNa ivaYNau tqaa rama ek dUsaro ko
pyaa-yavaacaI hOM. sqaanaaBaavako karNa pustk ko kuC hIo ]wrNa idyao jaa rho
hOM. saBaI ko ilayao maUla pustk doKa jaaya. yaqaa:
“dovaao naarayaNa: saaxaad`aramaao ba`*maid vaindt:. p`Vumnaao Bartao
Bad`o Sa~uQnaao (nau$wk:..naardIya pu ] K A 75.” ho Bad`o ba`*maaid dovaaoM kI p`aqa-naa pr naarayaNa hI rama
hue.p`Vumna Bart hue tqaa Aina$w Sa~uGna hue.
“jaamadgnaoya ramaoNa %vayaa BaU%vaa sakR%p`Baao.punaSca ravaNaao rxa:
xaiptM xaa~tojasaa.vaarah pu A 1.”ho p`Baao Aapnao
ekbaar prSaurama haokr duYT xai~yaaoM ka naaSa ikyaa tqaa puna: rama haokr xaa~
toja sao ravaNa ka naaSa ikyaa.
“tsyapu~ svayaM ja&o ramanaamaa mahabalaI.catuQaa- saao Avyayaao
ivaYNau: pirtuYTao mahamaunao.”ho mahamaunao
svayaM Avyaya ivaYNau hI ya& sao santuYT haokr mahabalaI rama laxmaNaaid
caar $paoM sao vya> hue. “ica~kUTo igaraO ivaYNau: raGavaSca p`kI%ya-to”. ica~kUT ko }pr jaao ivaYNau hOM vahI raGava BaI khlaato hOM.
vaalmaIik
ramaayaNa ko kuCok p`saga :
vaa ra baala kaND saga- 15: “etismannantro ivaYNau$payatao
mahaVuit:.Sa=\Kcak`gadapaiNa: pItvaasaa jaga%pit:.vaa ra baala 15.16[1].”mahap`kaSamaana\ SaMK cak` gada Aaid AayauQaaoM sao sauSaaoiBat
pItambarQaarI jaga%pit ivaYNau p`kT hue. dovataAaoM nao ivanatI kI “%vaaM inayaaoxyaamaho ivaYNaao:
laaokanaaM ihtkamyayaa.Slaao 18.” laaok iht ko ilayao
Aapkao inayau> krnaa caahta hU^M. “AbaQyaM dOvatOiva-YNaao: samaro jaih ravaNama\.Slaao 21.” dovataAaoM sao na maara jaanao vaalao ravaNa ka Aap naaSa
kroM. “evaM
d%vaa varM dovaao dovaanaaM ivaYNaura%mavaana\.Slaao 29.” dovaaoM kao eosaa hI var dokr ivaYNau AntQyaa-na hao gayao.
vaa ra baala kaND saga- 16: “sa kR%vaa inaScayaM ivaYNauraman~ya
ca iptamah.Slaao 10.” iptamah
ba`*maa kao baulaakr ivaYNau nao kha.
vaa ra baala kaND saga- 17: “pu~%vaM tu gato ivaYNaao
ra&stsya maha%mana:.Slaao 1.” ivaYNau
Bagavaana ko rajaa dSarqa ko pu~ $p maoM AvatINa- haonao pr ba`*maa nao
dovataAaoM sao kha “ivaYNaao: sahayabailana: saRjaQvaM kama$ipNa:.Slaao 2.” Bagavaana ivaYNau kI sahayata ko ilae
balavaana evaM svaocCanausaar $p Qarnao vaalao p`aiNayaaoM kI saRiYT kIijayao.
vaa ra baala kaND saga- 76 : prSaurama jaI
Bagavaana kao khto hOM “AxayaM maQauhntarM jaanaaima %vaaM sauroSvarma\.Slaao 17.” ho rama Aapka xaya na hata hO tqaa dovataAaoM ko naaqa
hOM evaM maQaudO%ya ka naaSa krnao vaalao hOM yah maOM jaanata hU^M.
vaa ra AyaaoQyaa
kaND saga-1 : “sa ih dovaO$dINa-sya ravaNasya
vaQaaiqa-iBa:.Aiqa-tao maanauYao laaoko ja&o ivaYNau: sanaatna:.Slaao 7.” vah sanaatna ivaYNau dovataAaoM kI p`aqa-naa pr ravaNa ko
vaQa ko ilayao AvatINa- hue hOM.
vaa ra ArNya kaND
saga- 1 : “SarNyaM sava-BaUtanaaM
sausaMsaRYTaijarM sada.Slaao 3.” “idvya&anaaoppnnaasto ramaM dRYTvaa mahYa-ya:.Slaao 10.” saBaI p`aiNayaaoM kao SarNa donao vaalao ramajaI kao
doKkr idvya&ana sao sampnna mauinalaaoga svaagat ko ilayao tOyaar hue. saga- 5. “Axaya narSaadU-lamayaalaaoka:
ijataSSauBaa:.ba`a*myaaSca naakpRYz\yaaSca p`itgaR*NaIYva maamakana\.Slaao 31.”SarBaMga mauina nao ramajaI sao kha ik ba`*malaaok tqaa
svaga-laaok kao jaItkr Aapkao samap-Na krta hU^M Aap svaIkar kroM.“Ahmaova AahirYyaaima sava-laaokana\
mahamaunao.Slaao 33.” maOM sabalaaokaoM kao svayaM
ga`hNa k$^Mgaa.saga- 74. “caxauYaa tva saaOmyaona pUtaisma
rGaunandna.gaimaYyaamyaxayaanlaaokaMs%va%p`saadadirndma.Slaao 13.” SavarI nao Bagavaana sao kha ik AapkI dRiYT pD,to hI maOM piva~ hao gayaI h^MU AaOr Aapko kRpap`saad
sao maOM Aba Axaya laaok kao p`aPt k$^MgaI.
vaa ra ikiYknQaa
kaND saga- 4. “sava-laaoksya Qamaa-%maa SarNya: SarNaM
pura:.Slaao 20.” laxmaNa jaI hnaumaana jaI kao
khto hOM ik ramajaI pUva- maoM sabaaoM ko SarNa donao vaalao rho hOM. saga-15. “inavaasavaRxa saaQaUnaaM AapnnaanaaM pragait:.Slaao 19.” saaQauAaoM evaM Aapdga`staoM ko AaEaya hOM.“gauNaanaamaakrao mahana\.Slaao 21.gauNaaoM ko Kaana
hOM.”saga- 24.”tmap`maoyaSca durasadSca
ijatoind`yaScaao<amaQaaima-kSca.AxayyakIit-Sca ivacaxaNaSca ixaitxamaavaana\
xatjaaopmaaxa:.Slaao 31 .” tara khtI hO ik Aapka vaod BaI par na pa sakto tqaa
AnyagauNaaoM sao sampnna pRqvaI ko samaana xamaaSaIla hOM.
vaa ra yauw kaND saga- 117. ba`*maa jaI
nao laMka maoM Bagavaana kI stuit krto hue kha “BavannaarayaNaao dova: EaImaaMScak`ayauQa
p`Bau:.Slaao 13 . saBaI AayauQa vaalao naarayaNa hOM.” “AxarM ba`*ma sa%yaM ca maQyao caanto ca
raGava. Slaao 14 .Aap kBaI na naaSa haonao valao sa%ya sva$p hOM.Aapka Aaid
Ant nahIM hO.” “ivaYvaksaonaScatuBau-ja:.15.” “ivaYNau:
kRYNaScaOva.16 .”“]pond`aomaQausaUdna:.17.”[saI trh sao yauw kaND ko saga- 27 Aaid
sagaao-M sao ]wrNa idyao gayao hOM jaao naarayaNa ivaYNau tqaa rama raGava ko
pyaa-yavaacaI hOM. saga- 114. “maanauYaM vapurasqaaya ivaYNau:
sa%yaprak`ma:. . “SaMKcak`gadaQar:. .”
vaa ra ]<ar
kaND saga- 110. ba`*maa nao ramajaI kao vaOkuNz maoM jaato samaya kha “AagacC ivaYNaao Bad`M to.Slaao 8.” “vaOYNavaIM taM mahatjaao.Slaao 10.” “ivavaoSa vaOYNavaM toja:.Slaao 12. ramajaI ivaYNau
ko toja maoM p`vaoSa kr gayao.” “ttao ivaYNaumayaM dovaM ….Slaao 13.saBaI dovata ivaYNaumaya ramajaI kI pUjaa krnao lagao.” “Aqa ivaYNau mahatojaa:….Slaao 16. Bagavaana nao ba`*maa
sao saaqa phu^Mcanao vaalaaoM ko ilayao ]icat sqaana tya krnao kao kha AaOr
]nalaaogaaoM kao santanak laaok maoM sqaaipt ikyaa gayaa.” saga- 111.ApnaI p`jaaAaoM kao yaqaanaukUla sqaaipt kr ivaYNau
Bagavaana Apnao laaok vaOkuNz maoM jaOsao phlao qao ]saI trh sao calao gayao “tt: p`itYztao ivaYNau: svaga-laaoko
yaqaapurma\.Slaao 2 .”
AQyaa%ma ramaayaNa
ko kuCok p`saMga :
A ra baalakaND saga- 2 : “SaMKcak`gadapd\mavanamaalaa
ivaraijatma\.Slaao 11.” “iEayaa BaUmyaa ca saihtM ga$D,aopit
saMisqatma\.Slaao 12. ba`*maa evaM Anya dovaaoM kI stuit pr SaMK cak` kmala
evaM vanamaalaa sao sauSaaoiBat EaI evaM BaU dovaI ko saaqa ga$D, pr Bagavaana
p`kT hue. “kSyapsya varao d<astpsaa taoiYatona to.Slaao 25. sa [danaIM dSarqaao BaU%vaa ….tsyaaM pu~tamao%ya kaOSalyaayaaM SauBao
idnao……[%yau@%vaantd-Qao ivaYNau: ba`*maa dovaanaqaaba`vaIt\.Slaao 26.27.28.” Bagavaana nao kha kSyap kao pu~ haonao ka vacana idyaa
qaa vao ABaI dSarqa sao hOM.]nhIM ka kaOSalyaa tqaa Anya dao rainayaaoM ka
caarao AMSa sao pu~ banakr Aa]^Mgaa tqaa [tnaa kh AntQaa-na hao gayao. saga-4.“SaoYastu laxmaNaao rajana\ ramamaovaanvapVt….jaataO
BartSa~uGnaaO SaMKcak`o gadaBaRt:.Slaao 17.18.” vaiSaYz jaI nao dSarqa jaI kao samaJaayaa hO ik SaoYa
jaI laxmaNa banakr ]nako saaqa rhoMgao tqaa SaMK Bart evaM cak` Sa~uQna banakr
Aayao hOM.
A ra yauw saga- 11. “saVao ramasya ivaYNaao:
saurvarivanautM yaait vaOkuNzmaaVma\.Slaao 87.” iksaI trh ka papI jaIva jaba Bagavaana sao AMt maoM BaI sambanQa
banaa laota hO tba ivaYNau$p Bagavaana rama ko dovaond`vaindt Aaidsqaana
vaOkuNz kao calaa jaata hO.
tulasaIkRt
ramaayaNa ko kuCok p`saMga :
“baMdaO mauinapdkMja ramaayaaNa ijana inama-ya}.baa 14.” [sasao baalmaIik ramaayaNa tqaa “vyaasa Aaid kiva puMgava naanaa.baa 13.1[2].” sao vyaasa jaI
Wara Anya puraNaaoM ka ]llaoK ramacairtmaanasa maoM imalata hO. [na daonaaoM
mauinayaaoM ko ga`nqaaoM sao ramajaI ivaYNau tqaa jaanakI jaI laxmaIisaw haoto
hOM. yah ramacairtmaanasa ko kuCok ]wrNaaoM sao spYT hao jaata hO. “evamastu kih rmaainavaasaa.Ar 11.1.” “saao rama rmaainavaasa. Ar 31.C 4.” “p`Namaaima inarntr EaIrmaNama\.] 13.10.” “rama rmaoSa ina%yaM Bajaamaho. ] 12.CM 4.” “……saujaana rama rmaapit. laM 120. CM 1.”“CivaQaama namaaima rmaasaihtma.laM 110.6.”“rmaanaaqa jah^M rajaa.] 29.” ]> ]wrNaaoM maoM ‘rmaa’ yaanaI ‘laxmaI’ ko
naaqa yaa pit yaa ]nako saaqa ‘rmaasaiht’ Aaid sao ivaYNau hI rama hOM isaw
haota hO tqaa saIta jaI rmaa hOM.
“isanQausauta ip`yaknta.baa 185. CMd1.” ko ]wrNa sao
laxmaI jaI ko pit ivaYNau Bagavaana sao dovataAaoM ko klyaaNaaqa- Avatar laonao
kI p`aqa-naa hO. naard jaI nao ivaYNau Bagavaana kao hI Saap idyaa qaa AaOr vao
ramajaI banakr Aayao “naard vacana sa%ya saba kirhaOM.prma sai> samaot AvatirhaOM.baa 186.3.naard jaI dNDkarNya maoM saIta jaI ko AphrNa ko baad ramajaI
kao doKkr du:KI hao rho hOM “maaor Saap kir AMgaIkara.saht rama naanaa du:K Baara.Ar 40.3.”“p`kT Bayao EaIknta…….inaja AayauQa BaujacaarI.baa 191.CM.”sao spYT hO ik SaMK cak` QaarI ivaYNau Bagavaana hI rama
hue. BaRgau ?iYa ko carNa ica*na QaarNa ikyao ramajaI “ivap` carNa doKt manalaaoBaa.baa 198.3.” Aihlyaa kI stuit maoM ivaYNau Bagavaana ka hI naama
ilayaa gayaa hO ijanako carNajala kao iSava jaI nao isar pr rKa AaOr gaMgaa
inaklaI tqaa ijasakI pUjaa ba`*maa krto hOM “jaoih pd saur sairta yaugala punaIta p`kT Ba[-
iSavaSaISa QarI.saao[- pdpMkja jaoih pUjat Aja mama iSar Qaro] kRpalau hir.baa 210.CM 4.” prSaurama jaI nao kha “rama rmaapit kr Qanau laohu.baa 283.4.” baalmaIik jaI nao vanagamana ko rasto kha “Eauitsaotupalak rama tuma jagadIsa maayaa
jaanakI….Ayaao 125.CM 1.” ica~kUT maoM
vanavaaisayaaoM nao kha “pyapyaaoiQa tija AvaQa ibaha[-.Ayaao 138.3.” Bart jaI kI
bauiw kao sarsvatI kao Baojakr Kraba krnao ko p`saMga maoM [nd` kao dovaaoM ko
gau$ baRhspit nao kha ik AmbarIYa ko kYT ko karNa duvaa-saa ?iYa Bagavaana ivaYNau ko cak`
kI maihmaa jaanato hOM “yah maihmaa jaanaih durvaasaa. Ayaao 217.3.Ai~ mauina nao ramajaI kI stuit maoM kha“namaaima [indrapitM…….. SacaIpit ip`yaanaujama\.Ar 3.2.” [indra yaanaI laxmaI ko pit tqaa SacaI ko pit yaanaI [nd` ko CaoTo
Baa[- ]pond` yaanaI ramajaI ko $p maoM ivaYNau Bagavaana kao namana krta hU^M.SarBaMga
mauina vaOkuNz gayao vaOkuNzaiQapit ivaYNau Bagavaana hO “rama kRpa vaOkuNz isaQaara.Ar 8.1.” sautIxNa jaI ko saaqa Bagavaana kI laIlaa “BaUp $p jaba rama duravaa.)dya
catuBau-ja $p idKavaa.Ar 9.9.”mandaodrI ravaNa
kao samaJaatI hO “jaao balaI baaMiQasahsaBaujamaara.saao Avatro] hrNa maih Baara.laM 5.4.ihrNyaaxa Ba`ata saiht…. jaao maaro] saao Avatro]….laM 48.”[nd` ka rqa yauw ko baad laaOT gayaa tqaa dovagaNa ramajaI kI stuit
krnao lagao “MmaIna kmaz saUkr narhir.baamana
prSaurama bapuQair.laM 109.4.” rajyaaiBaYaok ko samaya iSava jaI nao stuit maoM kha “baar baar maaMga] hiYa- dohu
EaIr=\ga.] 14.” fNaInd` yaanaI SaoYa jaI sao saoivat
ivaYNauBagavaana hI tao hOM “……fNaInd` saovyamainaSama\.saundr kaMD
Astuit.”manauSat$pa
na doKa “]r
EaIva%sa $icar vanamaalaa.baa 146.3.BaRgaupd ica*na
kao hI EaIva%sa khto hOM.”
manau Sat$pa kI tpsyaa ka p`saMga hO “]pjaihM jaasau AMSa to
naanaa.SaMBau ivariHca ivaYNau Bagavaanaa.baa 143.3.laaoga Ba`mavaSa
[saka galat Aqa- krto hOM ik ramajaI ko AMSa sao AnaokaoM iSava ba`*maa ivaYNau
]%pnna haoto hOM.yah inatant Anauicat hO @yaaoMik [sa trh ka khIM p`maaNa nahIM
imalata.[saka Aqa- hO ik ivaYNau Bagavaana ko AMSa sao hI AnaokaoM iSava evaM
ba`*maa ]pjato hOM.[saI trh sao laxmaI jaI ko baaro maoM ~uiTpUNa- Aqa- ikyaa
jaata hO “baama
Baaga SaaoiBat AnaukUlaa.AaidSai> Ciba inaiQa jagamaUlaa..” “]pjaihM jaasau AMSagauNaKanaI.Againat ]maa
rmaa ba`*maaNaI..baa 147.2.”Bagavaana ko
baayaoM Baaga maoM SaaoBanao vaalaI Anaiganat gauNaaoM ko Kana rmaa yaanaI
laxmaI jaI hOM ijanako AMSa sao ]maa tqaa ba`*maaNaI huAa krtI hOM. “ramavaamaidiSa saIta saao[-.baa 147.2.ramajaI kI baayaIM Aaor vahI laxmaI saIta jaI hOM.
hnaumannaaTk pRYz 114pr kha hO “jaanaaima ramaM maQausaUdnasya.” vahI ivaYNau
rama kao maOM jaanata hU^M.
ramaayaNa maoM
@yaa hO
Bagavaana naarayaNa ko Anant gauNa $p vaOBava Avatar evaM
ivaBaUityaaoM kI trh ]nako Anant naama evaM laIlaayaoM hOM. ramaavatar ]nhIM
Anant AvataraoM maoM sao ek hO. klp Baod sao [nako cair~ maoM kuC Antr imalata
hO jaOsao 1. prSaurama jaI ka kBaI ivavaah ko pUva- tqaa kBaI baad maoM
imalanaa. 2.Aihlyaa ka kBaI janakpur ko pasa tao kBaI ba@sar ko pasa rhnaa. Bagavaana
ko cair~aoM kao ba`*maa jaI p`caar krto hue mahadova jaI tqaa naard jaI kao
saunaato hOM.naard jaI sao vaalmaIik saunakr caaObaIsa hjaar SlaaokaoM maoM
ramaayaNa kI rcanaa krto hOM tqaa samayaanaukUla lava kuSa kao pZ,ato hOM.laya
maoM gaakr ]nalaaogaaoM nao mauinayaaoM ko baIca[sao laaokip`ya banaayaa AaOr
EaaotaAaoM nao kha ik baItI hu[ kqaayaoM BaI p`%yaxa GaTtI jaOsaI lagatI hOM“icarM inavaR<amaPyaott\
p`%yaxaimava diSa-tma\. .”
ramaayaNa kI AnaokaoM vyau%pi<ayaaM hOM. .1. ‘rama: [-yato p`aPyato Anaona’yaanaI rama
ijasasao imala jaayaoM vah saaQana p`oma hO AaOr vahI ramaayaNa hO. .2. ‘ramasya AyanaM’yaanaI rama jaha^M
p`aPt haoM vah ramaayaNa hO. ramajaI kI p`aiPt ko ilayaoo ramaayaNa ka p`oma
pUva-k AQyayana saaQana hO.ramaayaNa Wara kovala rama jaI ka cair~ hI nahIM
samaJanaa hO.ramajaI EaIinavaasa hOM [sailayao ramaayaNa laxmaI yaanaI saIta jaI
ko cair~ ka BaI baaoQa krata hO “saItayaa: cairtM maht\.vaa ra 4. 17.” EaIramaanauja svaamaI ko
Aga`gaNya iSaYya EaIkuroSa svaamaI ko pu~ EaI praSar Ba+ svaamaI nao laxmaI jaI
pr ‘EaIgauNar%nakaoYa’ stuit ilaKI hO
]sakoSlaaok 14 maoM idyaa hO “EaImad`amayaNamaip prM p`aiNait %vaccair~o” yaanaI
vaalmaIik ramaayaNa BaI Aapko cair~ ka gaana krta hO. mahaBaart ramaayaNa evaM
Baagavat ko AQyayana ko ilayao ek p`cailat khavat hO “p`at: VUtp`saMgaona maQyaa*nao
s~Ip`saMgat:.ra~aO caaorp`saMgaona kalaao gacCit QaImatama\.yaanaI p`at: mahaBaart
ka kRYNa p`saMga tqaa daophr saItajaI ka cair~ yaanaI ramaayaNa evaM saayaMkala
kRYNacair~ yaanaI Baagavat ko AQyayana maoM bauiwmaana laaoga samaya lagaato
hOM.ramajaI ko Avatar ko pICo AnaokaoM karNa hOM jaOsao manau Sat$pa kao
vardana yaa dovataAaoM kI rxaa Aaid prntu saIta jaI ko Avatar ko pICo kao[-
karNa nahIM hO.vao tao inaho-tukI kRpa ko karNa hI pRqvaI sao p`kT
hu[-M.AyaaoQyaa ka rajasauK CaoD,kr ramajaI ko saaqa jaMgala gayaIM tqaa
raxasaaoM kao sauQaarnao hotu laMka gayaIM.ramajaI ko cair~ sao [nako cair~ kI
yah ivaSaoYata hO.maanasa ko p`armBa ko maMgalaacarNa maoM kha “…saItaramagauNaga`ama…” yaanaI
ramaayaNa saIta jaI evaM ramajaI daonaaoM ko gauNaaoM ka saMga`h hO..3. “ramasya AyanaM Ba>jana: tsya
cairtM ramaayaNaM” yaanaI Ba>aoM
ko )dya maoM ramajaI basato hOM AaOr ]nhIM Ba>aoM ka cair~ ramaayaNa hO.
vaalmaIik jaI nao BaI maanasa maoM eosao Ba>aoM ko laxaNa kao batayaa hO
AaOr ]nako )dya maoM Bagavaana kao basanao kI ibanatI kI hO “inadrihM isanQau sairt sar baarI.$p
ibandu jala haoihM sauKarI..ijanako )dya sadna sauKdayak.basahu laKna isaya sah
rGaunaayak..…………jaahI na caaihyao kbahu^M kCu tuma sana sahoja sanaoh.basahu
inarntr tasau ]r saao ra]r inaja gaoh.Ayaao daoha 127
sao laokr 131 tk.” saagar tT pr ivaBaIYaNa jaI kI SarNaagait ko samaya
Bagavaana nao svayaM kha hO “tuma saairKo sant ip`ya maaoro.Qaro] doh nahIM Aana inahaoro. sau 47.4.” Bart jaI ko baaro maoM kha hO ik ramajaI kao saMsaar
Bajata hO prntu vao Bart jaI kao Bajato hOM “jaga japu rama rama japu jaoih.Ayaao 217.4.” Aqaa-t\ Bagavaana Ba>aoM kao Apnaabanaakr ]nako *dya
maoM basato hOM.maata sauima~a jaI kI ramajaI ko p`it Bai>laxmaNa kao khI
hu[- baat sao imalatI hO “ramaM dSarqaM ivaiw maaM ivaiw janaka%majaM.vaa ra Ayaao 40.9.yaanaI rama jaI kao ipta dSarqa tqaa jaanakI jaI kao
mauJao yaanaI maa^M samaJaao. ” EaRMgavaor pur maoM ramajaI laxmaNa jaI evaM saIta
jaI ka AyaaoQyaa laaOTnao sao manaa kr donao pr saumant jaI kI dSaa sao ]nakI
Bai>ka AaBaasa haota hO “Bayao ivakla janau fiNamainahInaa.……nayana na saUJa saunaO nahIM kanaa.Ayaao 98.2.”.4. ’rama: AyanaM yasya’yaanaI ijana sabaaoM ko AaQaar rama hOM
]nasabaaoM ka baaoQa ramaayaNa sao haota hO. Bagavaana ivaBaIYaNa sao khto hOM
ik vaalmaIik BarWaja Ai~ AnausaUyaa sarBaMga sautIxNa kumBaja jaTayau SavarI
hnaumaana sauga`Iva AMgad manau Sat$pa [%yaaid jaOsao Ba>aoM kao vao Apnao
)dya maoM rKto hOM “Asa sajjana mama ]r vasa kOsao.laaoBaI )dya basat Qana jaOsao.sau 47.4.”
.5. ramaayaNa sao WyamaM~ “EaImannaarayaNa carNaaO SarNaM p`pVo.EaImato
naarayaNaaya nama:.:”vya> haota hO. baalakaND maoM saIta rama ivavaah sao laxmaI
ko saaqa haonao yaanaI ‘EaImat\’ka baaoQak hO. AyaaoQyaa ka gauNa vaNa-na ‘naarayaNa’pd ko ilayao hO.
ArNya kaND maoM Bagavaana ko sva$p ko vaNa-na sao ]nakoivaga`h yaanaI ‘carNaaO’ka baaoQa haota
hO.ikiYknQaa evaM saundr sao ‘SarNama\’ka baaoQa haota hO. laMka kaND sao ‘p`pVo’ka baaoQa haota hO
tqaa ]<ar kaND sao maM~ ko ]traw- ‘EaImato naarayaNaaya nama:’ ka baaoQa haota
hO.
vaalmaIik ramaayaNa ko ivaiBanna p`saMgaaoM sao Bagavaana
ko SarNya gauNaka baaoQa haota
hO. ‘%vaM gait:
prmaao dova savao-YaaM na: prMtp’dovataAaoM nao SarNaagait laI.laxmaNa jaI
‘sa Ba`atuScarNaaO
gaaZ,M………saItamauvaacaaityaSaa raGavaHca mahava`tma\.Ayaao 31.2.’Bagavaana ka carNa pkD, saIta jaI sao khto hOM jaao pu$Yaakar SarNaagaitka baaoQak hO
yaanaI saIta jaI ka Anaumaaodna imalata hO. i~jaTa jaanakI jaI ka SarNa laotI
hO @yaaoMik ramajaI sao raxasaaoM ka Baya hO “AiBayaacamaanaM vaOdohImaotiw….saundr 27.41.
Bart jaI Bagavaana kao manaanao ko ilayao kuSa pr pD,kr
AnaSana krto hOM “SaoYyao purstacCalaayaa….Ayaao 111.14.”“……yaavanmao na p`saIdit.Ayaao 111.13.”. jayant evaM dNDkarNya maoM mauinayaaoM kI rxaa ka p`saMga
SarNya gauNa ka p`kaSak hO. sauga`Iva AHjalaIbaw hao laxmaNa jaI kao manaato
hOM ‘AHjalaIbawta’ SarNaagait
baaoQak hO.ivaBaIYaNa pu~ p%naI kao CaoD,kr ramajaI ko pasa gayao. sava-sva
%yaaganao sao hI SarNaagait imalatI hO. laxmaNa jaI nao vanagamana ko pUva- kha
saBaI AvasqaaAaoM maoM kOMkya- k$^Mgaa “AhM sava-M kirYyaaima jaaga`t: svaptScato.Ayaao 31.27.” laxmaNa jaI nao jaIva ko SaoYa%va Baava kao batayaa “ku$Yva maamanaucarM vaOQmaya-M naoh
ivaVto.Ayaao 31.24.hmaMo Apnaa Anaucar banaa[yao
[samaoM kao[- Qama- haina nahIM hO.”vaiSaYz jaI kao Bart jaI nao jaIva kI prtn~ta
ka baaoQa krayaa yah khkr ik yah rajya tqaa maOM daonaaoM ramajaI ka hU^M “rajyaM ca AhM ca ramasya Qama-M va@tuimahah-isa.Ayaao82.12.”
6.Aqa-pHcak ka
&ana : ramajaI sao pr sva$p.laxmaNa
sao jaI sva sva$p. SarNaagait sao ]paya sva$p. ivaBaIYaNaaid ko kOMkya- sao
flasva$p . ravaNaaid ko vyavaQaana sao ivaraoQaI sva$p ka &ana imalata hO.
7. Ananya AikHcanata
:rxaa nahIM kr sako dovagaNa ravaNa kI, maataipta jayant kI, Baa[- ivaBaIYaNa
kI,
dSarqa pu~ kI, At: kovala ek Bagavaana hI rxak hOM.prmaa%maa kI
SarNaagait ko ilayao pu$Yaakar yaanaI Anaumaaodna krnao vaalao kI AavaSyakta
haotI hO. Anaumaaodna krnao vaalao maoM dyaa tqaa Bagavaana pr svaaBaaivak
prtM~ta ka pUNa- AaBaasa evaM Bagavaana hI maoM AnanyaBaava ko gauNa haonao
caaihyao.yao saBaI gauNa saIta jaI maoM hO. pMcavaTI sao laMka tk ]nhaoMnao
dyaa gauNa ka p`kaSa ikyaa.gaBaa-vasqaa maoM ekidna vaaiTka maoM ivahar krto
hue Bagavaana nao saIta jaI sao ]nakI [-cCa jaananaI caahI “ikimaicCisa vararaoho….vaa ra ] 42.32.” saIta jaI nao kha ik kma sao kma ek rat knd maUla fla
Kanao vaalao tpisvayaaoM kI BaUima maoM rhnaa caahtI hU^M “tpaovanaaina puNyaaina
d`YTuimacCaima raGava…Aip ek rai~M kaku%sqa inavaosayaM tpaovanao.vaa ra ] 42.33 sao 35. [sasao prtM~ta gauNa ka AaBaasa haota hO. naOimaYaarNya
ya& maoM ramajaI Wara pUCnao pr saIta jaI pRqvaI sao sqaana maaMgatI hOM
evaM QartI ko fTnao sao ek idvyaisaMhasana ko p`kT haonao pr ]sa pr
ivarajamaana hao pRqvaI maoM samaa jaatI hOM “yaqaahM raGavaadnyaM manasaaip na ican%ayao tqaaip mao
maaQavaI dovaI ivavarM datuma-hit………BaUtlaadui%qatM idvyaM
isaMhasanamanau<amama\.vaa ra ] 97.14 sao 17.” yah saIta jaI ko Ananyaah-%va kao p`kaiSat
krta hO.saMSlaoYa yaa ivaSlaoYa maoM satt laxmaI jaIva ka klyaaNa hI caahtI hOM.[saI ivaYaya ka p`itpadna
ramaayaNa krta hO.
8.maanasa ko
caunao hue ivaSaoYa p`krNa
8.1. “igara Arqa jalabaIica sama kihyatiBanna na iBanna.bandaO saItaramapd
ijanhihM prma ip`ya iKnna.maanasa baa 18.” [sa daoho maoM
saIta jaI evaM ramajaI kao iBanna evaM AiBanna yaanaI Alaga Alaga tqaa ek
batayaa gayaa hO. ‘igara yaanaI vaaNaI’ s~IilaMga vaacak hO tqaa ‘Aqa- yaanaI
ta%pya-‘puillaMga hO jaao prspr saItajaI evaM ramajaI ko ilayao p`yau> huAa
hO. phlao maa^M kI pUjaa ko baad hI ipta kI pUjaa krto hOM.]pasakaoM ko ilayao
saItajaI maata hO tqaa ramajaI ipta hOM.
daonaaoM maoM iBannata hO ik ramajaI sao saIta jaI C: vaYa-
CaoTI hOM.ramajaI AyaaoQyaa ko saItajaI janakpur kI.saItajaI vaSavait-naI tqaa
ramajaI sava-svatM~. saItajaI pRqvaI maoM p`vaoSa kIM prntu ramajaI ivamaana
sao gayao. [saI trh sao igara evaM Aqa- maoM BaI iBannata hO. ’igara’ vaacak hO
tqaa ‘Aqa-‘ vaacya hO jaOsao saUya- vaacak hO tqaa p`kaSa vaacya.mau^Mh sao
kovala vaacak hI p`kT haota hO vaacya nahIM. Aigna khnao sao mau^Mh nahIM
jalata jabaik Aigna vaacak hO evaM ]sakI ]YNata vaacya hO.
‘jala’ evaM ‘baIica’yaanaI jala evaM ]sako trMga khkr
daonaaoM kI iBannata kao dUr ikyaa gayaa hO.jala puillaMga ramajaI ko ilayao
tqaa baIica s~IilaMga saItajaI ko ilayao p`yau> hO. saItajaI nao hnaumaana
jaI sao ASaaokvaaiTka maoM kha “AnanyaaraGavaoNaahM BaaskroNa p`Baa yaqaa.vaa ra saundr 21.16.[saItrh sao ramajaI nao yauw pScaat saItajaI kI Aigna
prIxaa ko ]prant kha “Ananyaa ih mayaa saIta BaaskroNa p`Baa yaqaa.vaa ra yauw 120.19 yaa iksaI saMskrNa maoM 118.19.” vanagamana ko
pUva- ramajaI sao saIta jaI khtI hOM “p`Baa jaa[ kh^M Baanau ibaha[-.kh^M caind`ka cand`
tija jaa[-.maanasa Ayaao 96.3.”At: daonaaoM kI
AiBannata isaw hO. Bagavaana vaOkuNz CaoD,kr vaarahaid $paoM maoM janaklyaaNa
hotu Aato hOM vaOsao hI laxmaI BaI vaOkuNz %yaagakr QartI sao p`kT haotI
hOM.rama evaM saIta daonaaoM ek dUsaro ko prspr AaQaar hOM. Bagavaana kao ‘EaIinavaasa’ khto hOM yaanaI
“iEayaa:
inavaasa: EaIinavaasa:” yaa “iEayaaM inavaasaao yasya sa: EaIinavaasa:” sao daonaaoM
maoM AiBannata spYT hO. ]pyau-> daoho maoM saItajaI ka naama phlao khnao sao
SarNaagait ko ilayao ‘pu$Yaakar sva$p laxmaI’ kI mah<aa kao Aalaaoikt ikyaa gayaa
hO. ‘bandaO
saItaramapd’ sao carNa evaM Ant:krNa maoM ekta idKayaI gayaI hO.iksaI
ko carNa pkD,to hI ]saka )dya d`ivat hao jaata hO.saItarama jaI ko carNa
pkD,nao pr ]naka )dya ipGalaogaa hI. ‘prmaip`ya iKnna’ maoM ‘iKnna’ AikMcana ko ilayao
p`yau> hO yaanaI ijasako pasa Bagavaana kao CaoD,kr kao[- ]paya nahIM hO. ek navajaat iSaSau ka AaQaar ]sakI
maa^M hOM .yah iSaSau kI prgat SarNaagaitka ]dahrNa hO. &anaI evaM p`aOZ, svagat SarNaagait vaalao hOM
Aqaa-t\ vao AikMcana nahIM hOM.“prma AikMcana ip`ya hir koro. baa 160.2. “jaoih dIna ipyaaro vaod pukaro.baa 185.CMd 4.”EaIyaamaunaacaaya- svaamaI nao stao~r%na AalavaMdar Slaaok 22 maoM kha hO “AikHcanaao|nanyagait: SarNya %vadpadmaUlaM SarNaM p`pVo.”
8.2. “ba`*maina$pNa Qama-ivaiQa varNaih t<vaivaBaaga.khihM Bai>
BagavaMt kI saMyaut &anaivaBaaga.maanasa baa 44.” p`saMga
p`yaagaraja maoM makr snaana kosamaya Bagavaana kI kqaa ka hO. daoha ko Sabd ‘ba`*maina$pNa’ ‘Qama-ivaiQa’ ‘t<vaivaBaaga’
‘Bai> BagavaMt kI’ tqaa ‘&anaivaBaaga’ ko pRqak pRqak
ivavaocana idyao gayao hOM. ba`*ma yaanaI [-Svar hOM yaa nahIM hO yaa hOM tao ]nako laxaNa @yaa hOM
Aaid pr ivacaar krnaa hI ba`*maina$pNa hO. saaM#yaSaas~ p`kRit kao hI [-Svar
maanata hO.maImaaMsaa Saas~ ko Anausaar kmaa-QaIna hI sabakuC huAa krta
hO.vyaakrNa Saas~ sao AaidAnt riht ina%ya Sabd hI ba`*ma hO. nyaayaSaas~ ko
Anausaar BaUima vaayau Aigna evaM jala
sao hI caOtnya ka inamaa-Na haota hO.svagaa-id evaM [-Svar kI kao[ sa<aa nahIM
hO. caavaa-k isawant ko Anausaar maaoxaaid kuC nahIM hO.vaOidk kma- maUK- evaM
]VaogahIna pMiDtaoM ko jaIvaka Aja-na ko ilayao hOM. pMcadova ko ]pasak ba`*maa
ivaYNau mahoSa gaNaoSa evaM saUya- kao [-Svar maanato hOM.Eauit khtI hO
ijasasao saBaI jaIvaaoM kI ]%pi<a palana tqaa saMhar haota hO vah ba`*ma hO.
ijasa ek ko &ana sao sabakuC &at hao jaata hO vah ba`*ma hO. jaao
sava-& sava-vyaapk hO vah ba`*ma hO Aaid Aaid. “ba`*maSabdsya mau#yaaqaao- naRhir:
pu$Yaao<ama:.naarayaNa prba`*ma t<vaM naarayaNa: pr:” yaanaI naarayaNa
maoM ba`*ma ko saBaI laxaNa imalato hOM.naarayaNa hI ramajaI banakr Aayao tqaa
vaod vaalmaIik ramaayaNa banakr Aayao “vaodvaoVo pro puMisa jaato dSarqaa%majao. vaod:
p`acaotsaadasaIt\ saaxaad`aramaayaNaa%manaa.”
‘Qama-ivaiQa’maoM Anaok mat hOM.jaao [sa laaok maoM savaao-dya kro evaM
prlaaok maoM klyaaNa kro vah Qama- hO.jaao vaod smaRit maoM ilaKa hO tqaa
sa%pu$Ya ijasaka AacarNa krto hOM AaOr ApnaI Aa%maa ka saMtaoYakark hao vah
Qama- hO. ‘ramaaoivaga`hvaanQama-:’ yaanaI ramajaI
Qama- ko sva$p ivaga`h hOM. “kRYNaM Qama- sanaatnama\.” Saas~ maoM Bagavadupasanaa kao hI
Qama- kha hO.“p~M puYpM flaM taoyaM yaao mao Ba@%yaa p`yacCit.gaIta 9.26.ko Anausaar ]pasanaa Acaa- maUi,<a- kI hI saugama hO.EaIrMga
vaoMkToSa badrInaarayaNa jagannaaqa Saailaga`ama Aaid svayaMvya> Acaa-
ivaga`h hOM.maM~ sao sqaaipt Acaa- ivaga`h Anya maMidraoM maoM hOM.
‘t<va ivaBaaga’maoM ramajaI [-Svar t<va hOM tqaa jaanakI jaI maayaa t<va hOM evaM laxmaNa jaI jaIva
t<va hOM. [-Svar t<va ko pa^Mca Baod hOM : pr vyaUh vaOBava Acaa- evaM
Antyaa-maI. maayaa ko dao Baod hOM : jaD, evaM AjaD, yaanaI caOtnya.jaIva ko
pa^Mca Baod hOM : ina%ya mau> baw kOvalya AaOr maumauxau.
‘Bai>Bagavant kI’ yaanaI prmaa%maa kI hI Bai> krnaI
caaihyao Anya dovaaoM kI nahIM “Aivarla Bai> maaMiga var igaw gayaao hir Qaama.Ar 32.” k[- p`kar kI
Bai> khI gayaI hO ]samaoM p`*laad jaI Wara batayaI gayaI navaQaa Bai>
hO “EavaNaM kI<a-naM ivaYNaao: smarNaM padsaovanama\.Aca-naM
vandnaM dasyaM sa#yaM Aa%mainavaodnama\.Baagavat 7.5.23.” kqaa saunanaa
EavaNa Bai> hO. Bagavaana ka Bajana krnaa kI<a-na hO. Bagavaana Baagavat
gau$ evaM mauinayaaoM ko vacana kao yaad rKto hue laacaar evaM du:KI kao
sahayata phu^Mcaanaa hI smarNa Bai> hO. padsaovana Bai> maoM Bagavaana ko
carNa evaM gau$janaaoM kI saovaa hO.Aca-naa Bai> maoM saaolah ]pcaar sao
pUjaa krnaa tqaa SarNaaqaI- evaM BaUKaoM Pyaasao raoigayaaoM kao sahayata AaOr inabaao-Qa
kao baaoQa donaa Aaid hOM. bandna Bai> sao Bagavaana ko carNaaoM kao baar
baar namana krnaa hO. dasyaBai> sao Apnao kao prmaa%maa ka saovak samaJato
hue janaklyaaNa Apnao kao tqaa Qana kao lagaa donaa hO.sa#yaBai> maoM
prmaa%maa sao iksaI p`kar ka sambanQa banaa laonaa hO.saaMsaairk laaoga jaIvana
maoM ek sambanQa bana jaanao pr jaIvana Bar inaBaato hOM tba Bagavaana ko saaqa
ko sambanQa Bagavaana BaI kBaI nahIM CaoD,ogaoM. Aa%mainavaodna Bai> SarNaagait hO.paHcara~
maoM SarNaagait ko C: rasto batayao gayao hOM “AnaukUlasya saMklp: p`itkUlasya vaja-nama\.rxatIit
ivaSvaasa: gaaoPtR%vaM varNaM yaqaa.Aa%mainaxaopkap-NyaM YaD\ivaQaa SarNaagait.laxmaI tn~ 17.59 sao 61.” yaanaI Bagava%p`aiPt ko ilayao 1.AnaukUla ka
saMklp. 2.p`itkUla ka %yaaga. 3.rxak Bagavaana maoM pUNa- ivaSvaasa. 4.gaaoPtR%va
varNama\ yaanaI rxaa ka kama Bagavaana kao saaOMp donaa. 5.Aa%mainaxaop yaanaI Aa%masamap-Na.
6. kap-Nyama\ yaanaI katrta ivanama`ta evaM partM~ta Baava sao ]d\BaUt rhnaa.
&anaivaBaagasao eosao &ana kao p`aPt krnaa hO ijasasao yah
samaJa maoM Aa jaayao ik Bagavaana pUNa- p`kaSa hOM hma ]nako AMSa hOM.ijasasao
prmaa%mat<va ka &ana hao vahI &ana hO baakI saba A&ana
hO.Bagava%p`aiPt ko ilayao saMsaar sao ivaraga haonaa AavaSyak hO jaOsao rajaa
Bart kao huAa. tulasaIdasa jaI nao kha hO “jaha^M kama th^M rama nahIM jaha^M rama nahIM kama.
tulasaI dao] na haot hO riva rjanaI [k zama.tulasaI satsa[- 1.44.” “ yah jaga sao C<aIsa ‘36’hao ramacarNa CvatIna‘63’.tulasaI saao[- caturta saao[- prma
p`baIna.tulasaI satsa[- 3.7.” saM#yaa 36 ka 3 evaM 6 kI trh Alaga qalaga rho yaanaI
saMsaar sao 36 ka naata rKoM. Bagavaana ko carNa ko saaqa 63 kI trh rhoM yaanaI
Aamanao saamanao ilapT kr rhoM.
8.3. “pulak baaiTka baaga bana sauK sauibahMga ivaha$.maalaI saumana sanaoh
jala saIMcat laaocana caa$.baa 37.” Bagavaana kI
kqaa saunanao tqaa smarNa sao raomaaiHcat hao jaanaa evaM Aanandaitrok sao
Aa^MKaoM sao jala bahnaa prma Bai> ko laxaNa hOM. Bagavaana kI kqaa sao
]%pnna raomaaHcaaid Avasqaa kao vaaiTka baaga tqaa vana kI EaoNaI maoM rKa
gayaa hO. [sasao ]%pnna sauK kI AnauBaUit hI vaaiTka baaga tqaa vana maoM
basanao vaalao pxaIgaNa saMt mauina Aaid haoto hOM. Ba> hI maalaI hO jaao
Apnao p`oma $pI AEau jala sao saIMcakr vaaiTka baaga tqaa vana kao hra Bara
banaayao rKta hO. kqaaEavaNa yaa manana sao ]%pnna raomaaHcaaid kI dRSyaavalaI
maoM caarao trf sao vana baaga kao Gaoro hue hO tqaa baaga ko kond` maoM A%yaMt
hra Bara vaaiTka isqat hO. vana ko pxaI ba`*maa $d`aid hOM. baaga ko pxaI
vaalmaIik vyaasa Aaid hOM tqaa vaaiTka ko pxaI sautIxNa Aaid hOM “…pulak SarIr pnasa fla jaOsaa.Ar 9.8.” vaaiTka ko vaRxa lataidk saukaomala hOM ijanhoM inayaimat $p sao
saIMcanao kI AavaSyakta hO. jabaik baaga maoM dRZtr, vaRxaaid rhto hOM AaOr
vana maoM dRZ,tma vaRxaaid hOM jaao p`kRit p`d<a jala sao hI hro Baro rhto
hOM. kqaa sao Aanaindt haokr raomaaHca ka haonaa tqaa AEau ka bahnaa vaaiTka ka
baaoQak hO ijasamaoM Bagavat\ maaQauya- Baava p`Qaana hO. kovala raomaaiHcat
haonaa vana ka p`tIk hO ijasamaoM Bagavat\ eoSvaya- kI p`Qaanata hO. baaga
maaQauya- tqaa eoSvaya- ko baIca ko Baava ka Vao<ak hO.
maanasa sao kuCok ]dahrNa : 1. sajala raomaavalaI vaalao
vaaiTka sqaainak Ba> Bart jaI “sauina tna pulak nayana Bair baair.baaolao Bart QaIr Qair BaarI.Ayaao 292.1.” Aihlyaa “Ait p`oma AQaIra pulak SarIra yaugala nayana jala Qaar bahI.baa 210.CM 1.” janakpur maoM saIta jaI kao saiKyaaoM Wara doKnaa “tasau dSaa doiK saiKna pulakgaat
jala naOna.baa
228 .” rajaa dSarqa “vaair ivalaaocana vaa^Mcat patI.pulakgaat Aa[- BarI CatI.baa 289.2.” janakpur maoM mahadova jaI “pulakgaat laaocana sajala ]maa saiht i~purair.baa 315. AyaaoQyaavaaisayaaoM ka janakpur baarat psqaana ko samaya
rama laKna ko dSa-na kI laalasaa “sabako ]r inaBa-r hrYa pUirt pulak SarIr.baa 300.” kaOSalyaa jaI
vanagamana kala maoM “baar baar mauK caUmait maata.nayana naoh jala pulaikt gaata.Ayaao 51.2.laKna laala jaI vana jaanao ko ilayao “kmp pulaktnau nayana sanaIra.gaho
carNa Ait p`oma AQaIra.Ayaao 69.1.vanagamana ko
rasto ek tpsvaI ramajaI sao imalato hOM “sajala nayana tna pulaik inaja [YTdova pihcaanaI.Ayaao 110.” Bart jaI ka vanagamana kala maoM “tna pulako Ait hYa- ihyao vaoina
vacana AnaukUla.Ayaao 205.” “pulak SarIr saBaa Baya zaD,o.naIrja
nayana naoh jala baaZ,o.Ayaao 259.2.” “Asa kih p`omaivavasa Bayao
BaarI.pulak SarIr ivalaaocana vaarI.Ayaao 300.3.jaMgalavaaisayaaoM
sao Bart jaI ko Aagamana kI pUva- saUcanaa pr Bagavaana rama “saunat saumaMgala baOna mana
p`maaod tna pulak Bar.sard sarao$h nayana tulasaI Baro sanaoh jala.Ayaao 226.” ica~kUT ko maaga-
maoM ga`amavaasaI “eih ivaiQa pUCih p`omavaSa pulakgaat jalanaOna.Ayaao 112. paduka kI Aa&a sao raja kaja Bart jaI calaa rho hOM “pulak gaat ihya isaya rGauvaIra.jaIh
naama jap laaocana naIra.Ayaao 325.1.” ramajaI ko AyaaoQyaa vaapsaI kI Bart jaI kao saUcanaa donao hnaumaana jaI
AyaaoQyaa phu^Mcato hOM AaOr Bart jaI kao doKkr “doKt hnaumaana Ait hrYao.pulakgaat laaocana jala
barYao..daonaaoM ko imalana maoM……imalat p`oma nahIM )dya
samaata.nayana sa`vat jala pulaikt gaata.] 1.1 evaM 5.” Bart jaI evaM
ramajaI ka imalana “Syaamalagaat raoma Bayao zaZ,o.navarajaIva nayana jala baaZ,o.] 4.4.”. ivaBaIYaNa jaI SarNaagait ko pUva- saagar iknaaro “nayananaIr pulaikt Aitgaata.mana
Qair QaIr kih maRdu baata.sau
44.3.” ga$D, jaI kao kqaa saunaato samaya kagaBausauMDI “pulakgaat laaocana sajala mana
hrYao Ait kaga.] 69.” ramajaI sao sanakaidkaoM ka imalana “itnakr dsaa doiK rGaubaIra.sa`vat
nayana jala pulak SarIra.] 32.3.”
vana sadRSa ]dahrNa: iSava jaI ko ]harNa sao vana ko sadRSa dRZ,ta idKtI
hO “calao jaat iSava
satI samaota. Puinapuina pulakt kRpainakota.baa 49.2.” jaha^M
AEauisaMcana ka ABaava hO.maO~oya mauina kI isqait Saukdova jaI khto hOM “p`)YT raomaa Bagavat\ kqaayaama\.Baa 3.13.5[3].”
kMsa vaQa ko phlao phlavaanaaoM sao mallayauw krto Asamaana
p`ityaaogaI ko isqait maoM kRYNa valarama kI kaomalata evaM AakYa-k sva$p doK
maqaura ko laaoga gaaopIjanaaoM ko Baagya kI p`SaMsaa krto hOM . yah
gaaopIjanaaoM kI‘vaaiTka jaOsaI’ isqait ka ica~Na krta hO “yaa daohnao|vahnanao maqanaaoplaop
p`o=\K [=\Knaa ABa-$idta ]xaNamaaja-naadaO. gaayaint
caOnamanaur>iQayaao|EaukNzyaa Qanyaava`jais~ya ]$k`maicantyaanaa..Baa 10.44.15.” gaaya dUhto dhI mahto Gar saaf krto ga]Saalaa maoM tqaa
Anya khIM BaI AEaupUirt Aa^MKaoM sao Bagavaana kRYNa ko Anauraga maoM magna
isqait ka smarNa krato hMO.
Bagavad\ AnausaMQaana maoM svat: ]%pnna hYaa-itrok kI
isqait maoM raomaaiHcat haonaa vana kI isqait hO.iksaI Baagavat ko ]pdoSa ko
pScaat\ Aanand kI isqait kao p`aPt haonaa vaaiTka evaM baaga kI isqait hO
@yaaoMik vana svat: lagato hOM jabaik vaaiTka evaM baaga iksaI ko lagaanao pr
lagato hOM.
‘sauivahMga’ Sabd sauK$pI iBanna iBanna pixayaaoM ko p`tIk hOM.vaaiTka
maoM rayamauina pxaI vagaOrh tqaa baaga maoM kaoyala Aaid evaM vana maoM maaor
hMsa Aaid ko ]dahrNa hOM.maanasa ko [sa daoho maoM Bagavad\ AnausaMQaana ko
sauK evaM sauK ko sqaana vaaiTka baaga evaM vana kao ‘sauivahMga’ sao hI
dSaa-yaa gayaa hO.
8.4.jaoih Aga baQao] vyaaQa ijaima
baalaI.saao[ saukMz puina kInh kucaalaI.baa 28.3. saao[- krtUit ivaBaIYaNa
korI.sapnaohu^M saao na rama ihya horI..baa 28. 4.” kaOna saa
ApraQa baalaI ka qaa ijasako karNa ]saka vaQa huAa prntu ]saIkI punaravaRi<a saukMz yaanaI sauga`Iva tqaa ivaBaIYaNa nao kI prntu ramajaI nao
]sakI ]poxaa kr dI AaOr yao daonaaoM Bagavaana ko ip`ya banao rho. [sakI
ivavaocanaa maoM ivaiBanna ramaayaiNayaaoM ko ivaiBanna dRiYTkaoNa rho hOM.
jaba baalaI duMduiBa raxasa sao laD,nao gaufa maoM gayaa qaa tba sauga`Iva kao
gaufa War pr hI raok kr ]sanao kha qaa “prKohU maaoih ek pKvaara.ik 5.3.” prntu sauga`Iva vaha^^M “maasa idvasa th^M rho] KrarI.inasara $iQar Qaar th^M BaarI.ik 5.4.” kuC laaoga maasa idvasa ka Aqa- tIsa idna krto hOM prntu maasa tao
baarh hMO At: sauga`Iva baarh idna hI gaufaWar pr $ko. At: vao vacanaBMaga ko
daoYaI hue.baalaI nao [saIilayao Apnao CaoTo Baa[- sauga`Iva kI p%naI $maa kao
balaat Apnao pasa rK ilayaa tqaa Baa[- kao doSa inakasaa kr idyaa. jaba ramajaI
sao sauga`Iva kI maO~I hu[- tao ]nhaoMnao $maa ko saaqa duvya-har ko karNa hI
baalaI kao daoYaI payaa qaa AaOr baalaI ko vaQa ko baad ramajaI nao ]sao
batayaa ik @yaaoM tumhara hmanao vaQa ikyaa “AnaujabaQaU BaiganaI sautnaarI.saunau saz yao knyaa
sama caarI..[nhihM kudRiYT ibalaaok[ jaao[- . taih baQao kCu pap na hao[. ik 8.4.” kuC laaoga eosaa BaI khto hOM ik sauga`Iva nao BaI tao baalaI kI
p%naI tara kao Apnao pasa rK ilayaa qaa tba vah papI huAa prntu tara satI naarI
qaI AaOr Bagavaana kao ip`ya qaI.baalaI vaQa ko ]prant ]sao ramajaI nao
&ana dokr Bai> ka var idyaa qaa “tara ivakla doiK rGaurayaa.dInh &ana hir laIinh
maayaa.. ]pjaa&ana carNa tba laagaI.laInhoisa prma Bai> var maa^MgaaI..ik 10.2 evaM 3.” At: tara kBaI kulaTa bana hI nahIM saktI qaI [sailayao
sauga`Iva kao daoYaI bananao ka p`Sna hI nahIM ]zta.ek daoYa eosaa hO jaao
baalaI evaM sauga`Iva daonaaoM kao saaqa lagata hO vah hO mad evaM AiBamaana
ka.baalaI kao ApnaI Sai> ka mad qaa @yaaoMik tara ko manaa krnao pr BaI
baalaI sauga`Iva ko lalakarnao pr ]sao maarnao ko ilayao daOD, pD,a qaa “Asa kih calaa maha AiBamaanaI.tRNa
samaana sauga`Ivaih jaanaI.ik 7.1.” ramajaI nao
jaba sauga`Iva kao rajaa banaa idyaa tba vah BaI rajamad maoM Aakr ramajaI ko
kama kao BaUla gayaa qaa ijasao zIk krnao ko ilayao ramajaI nao laxmaNa jaI kao
ikiYknQaa Baojaa qaa “sauga`IvaihM sauiQa maaoir ibasaarI.pavaa rajakaoYa purnaarI.ik 17.2.” prntu ramajaI nao sauga`Iva kao Baya idKvaakr rasto pr
laayaa qaa jaao baalaI nahIM kr saka qaa. AiBamaana evaM mad ko daoYaI
ivaBaIYaNa BaI hue qao.[satrh kI kqaa pd\ma puraNa maoM hO.ekbaar ek saaQau kao
Apnao pOr sao kucala kr maar idyaa qaa. Anya saaQau laaoga ivaBaIYaNa ka BaI
vaQa krnaa caahto qao AaOr ]sao bandI banaa ilayaa qaa. ramajaI ko hstxaop sao
ivaBaIYaNa CUT sako qao prntu ]nako badlao saaQau ko ba`*ma h%yaa daoYa sao inavaarNaaqa-
ramajaI nao tpsyaa kI qaI. At: AiBamaana ko daoYa sao sauga`Iva evaM ivaBaIYaNa
daonaaoM kao ramajaI nao bacaa ilayaa qaa @yaaoMik vao ]nakI baat maananao
vaalao Ba> qao prntu baalaI eosaa nahIM qaa tara nao kha qaa “saunau pit jaahI imalaa sauga`Ivaa^M.to
dao] banQau toja bala saIvaa^M.ik 6.14.” tara tojabala
sao naarayaNa ka saMkot kr rhI qaI prntu baalaI nahIM maanaa.
8.5.“ibaiQa
hirhr tp doiK Apara.manau samaIp Aayao bahu baara.. maa^Mgahu var bahuBaa^Mit
laaoBaayao.prmaQaIr nahIM calaihM calaayao..baa 144.1.” manau Sat$pa
pu~ ko ilayao tpsyaa rt qao.ba`*maa ivaYNau mahoSa ko AnaokaoM baar Aanao pr
BaI vao ]nasao var nahIM maaMgao.]nhoM prmaQaIr kI ]paiQa sao @yaaoM ivaBaUiYat
ikyaa gayaa yahI [sa p`saMga maoM ivavaoicat hO. inayama hO ik Bagavaana Agar
Anya dovaaoM ko saaqa dovaalaya maoM rhoM tba BaI ]naka tIqa- p`saad nahIM
krnaa caaihyao. Ananya Bai> maoM Bagavaana kao CaoD,kr iksaI Anya ko p`it
lagaava nahIM rhta. manau“! namaao Bagavatao vaasaudovaaya” WadSaaxar maM~ ka jap kr rho qao “WadSaaxar maM~var japih saiht
Anauraga.baa 143.” At: sabako saaqa ivaYNau Bagavaana ka
Aanaa ]nakI Ananyata kI prIxaa qaI. satyauga ka samaya qaa.~ota maoM Bagavaana
kao ramajaI banakr Aanaa qaa At: rama $p maoM dSa-na dokr manau kao kRtaqa-
ikyao hOM. kuC laaoga YaD,axar maM~ ‘! ramaaya nama:’ daonaaoM dmpit
Wara japo jaanao ko karNa daonaaoM kao imalaakr WadSaaxar huAa eosaa Aqa- BaI
lagaato hOM. “pur vaOkuNz jaana saba kao[-.kao[- pyaaoinaiQa basa p`Bau saao[-.. hir
vyaapk sava-~ samaanaa.p`oma sao p`kT haohIM maOM jaanaa.baa 184.1 evaM 3.” Bagavaana ko AnaokaoM naama maoM ek%va ka hI baaoQa
haota hO. Bagavaana nao tao svayaM kha hO ik kSyap Aidit ko tpsyaa ko var ko
karNa tqaa Aba manau Sat$pa kao var dokr jaao dSarqa kaOSalyaa banakr AayaoMgao
]nako pu~ banakr Aa]^Mgaa.naard jaI ko Saap kao BaI pUra k$^Mgaa. [sasao
Bagavaana ivaYNau evaM ramajaI maoM ek%va isaw haota hO. At: WadSaaxar evaM
YaD,axar maoM kao[- Baod nahIM hO.
8.6. “jaako sauimarna to irpunaaSaa.naama Sa~uhna vaod p`kaSaa.baa 196.4 .baalakaND maoM caarao Baa[- ko naamakrNa ko p`saMga maoM
vaiSaYz jaI nao yah naama idyaa hO. Sa~u tao maa~ jaIvana Bar hI rhto hOM.
maR%yau ko ]prant Sa~uta ka naaSa hao jaata hO jaOsao ivaBaIYaNa ka ravaNa ko
marnao pr huAa qaa. p`Sna hO ik eosaI kaOna Sa~uta ka naaSa Sa~uGna jaI
kroMgao. maqaura maoM lavaNaasaur kao Apnaa pircaya doto hue Sa~uGna jaI nao
kha Sa~uAaoM kao maarnaovaalaa Sa~uGna maora naama hO “Sa~uGnaao ina%ya Sa~uGna:. vaa ra ] 68.11.” yaanaI janma marNa tqaa saMsaar $pI satt Sa~u ka naaSa hI
[nako naama japnao sao haogaa.kama tqaa kaop BaI ina%ya Sa~u hOM “kama eYa k`aoQa eYa
rjaaogauNasamaud\Bava:.gaI 3.37.saudSa-na cak` ko Avatar ko karNa eosaa
haonaa svaaBaaivak hO. saudSa-na tao Bagavaana kI p`orNaa sao hI calata
hO.]dahrNa maoM gajaga`ah evaM iSaSaupala Aaid hOM.
7.7 “laxaNaQaama ramaip`ya sakla jagat AaQaar.gau$ vaiSaYz toih raKo]
laxmaNa naama ]dar.baa 197.” yaha^M tIna
baataoM pr bala idyaa gayaa hO ‘laxaNaQaama’ yaanaI caotnaaoM ko laxaNa ko Kjaanaa tqaa sabaka ‘AaQaar’ evaM ‘]dar’. laxmaNa jaI ko cair~ sao ]nakaolaxaNaaoM
ka Kjaanaa haonaa isaw haota hO. ]dahrNa ko ilayao ‘AnanyaSaoYa%va’ ‘AnanyaBaaogya%va’tqaa ‘Ananyapartn~\ya’caotna ko
laxaNaaoM maoM savaao-pir hOM. yao saBaI laxamaNa jaI ko saaqa imalato hOM.caotna
p`aNaI Bagavaana ka SaoYa yaanaI AMSa hO tqaa ]nhIM ko Baaoga yaanaI saovaa ko
ilayao hO tqaa Bagavaana ko AQaIna hO yaanaI prtM~ hO. SaoYa%va gauNa kao EaI
yaamaunaacaaya- svaamaI nao kha hO “inavaasaSayyaasanapadukaMSaukaopQaanavaYaa-tp ….stao~ r%na 40.”SaoYa%va Qama- sao rama ip`ya haota hO. AyaaoQyaa sao vana tk satt
Bagavaana kI saovaa maoM t%pr rho. pr vyaUh vaOBava evaM Acaa-$p maoM BaI
laxmaNa jaI sada Bagavaana ko saaqa rhto hOM.
‘AaQaar’ ka Aqa-
hO naIcao rhkr Avalamba p`dana krnaa jaao SaoYa banakr laxmaNa jaI satt krto
rhto hOM. samast saMsaar ko AaQaar SaoYa jaI hI hOM.p`layakala maoM BaI
SaoYajaI Bagavaana ko Sayyaa banakr Apnao poT sao SaItla vaayau ka saovana
krato rhto hOM.rama maM~ ko saaqa laxmaNa maM~ sao hI Ba>aoM ka klyaaNa
haota hO “laxmaNaao
laixmavaQa-na:….vaa ra baa 18.27.” “bandaO laxmaNa pd jalajaata.SaItla
sauBaga Ba> sauKdata.baa 16.3.”
‘]darta’ka Aqa- hO ik jaao ibanaa maaMgao yaa kho hI sahayata ko
ilayao t%pr rhta hO “p`qamaao|nant$pSca iWtIyaao laxmaNastqaa. tRtIyaao balaramaSca klaaO
ramaanaujaaO mauina.”satyauga maoM Anant SaoYa $p maoM tqaa ~ota maoM laxmaNa
banakr evaM Wapr maoM balarama ko $p maoM AaOr kilayauga maoM laxmaNa jaI hI
inaho-tukI kRpa sao ramaanauja svaamaI banakr maanavasamaUh ka klyaaNa ikyao hOM. ‘ramaanauja’ khnao
Bagavaana Baagavat tqaa Aacaaya- saba ka ek saaqa hI baaoQa haota hO jaao
]darta gauNa ko hI karNa hO.
8.8. “ivanayap`oma vaSa Ba[- BavaanaI. KsaI maala maUrit mausakanaI.baa 235.3.”janakpur maoM ivavaah ko phlao saIta jaI Wara yah gaaOrI
pUjana ko p`saMga maoM hO.[sa ko Aqa- maoM ramaayaiNayaaoM ko iBanna iBanna
Baava hOM. cacaa- haotI hO ik maalaa kOsao evaM @yaaoM igarI tqaa kaOna saI maUit-
mausaka[-. kuC khto hOM ik gaaOrI ko saaqa SaMkr jaI kI BaI maUit- qaI.maalaa
igarnao pr SaMkr jaI kI maUit- mausakrayaI hO. [sa p`saMga maoM Anya
caaOpa[-yaaoM sao sapYT haota hO ik yah kovala BavaanaI yaanaI gaaOrI jaI ka hI
maindr qaa SaMkr jaI vaha^M nahIM qao “igairjaapUjana jananaI pza[-…227.1…. sarsamaIp igairjaa gaRh saaoha…227.2. ga[- mauidt mana gaaOrI inakota…227.3. ……ga[- BavaanaI Bavana bahaorI.234.2.” kuC ko mat hOM ik BavaanaI kI maUit- baaolanao baalaI qaI “sauina isaya sa%ya AsaIsa
hmaarI.pUjaihM manakamanaa tumharI.. naard vacana sada Sauica saa^Mcaa.saao var
imalaih jaahI mana ra^Mcaa.235.4.” At: BavaanaI p`sanna haokr
svayaM saIta jaI kao maalaa phnaanao lagaIM AaOr p`omaivaBaaor haonao ko karNa
maalaa ]nako haqa sao igar gayaI.ek AaOr Baava hO ik saItajaI ko )dya maoM
Bagavaana rama kI maUit- ivaraja rhI qaI “…calaI raiK ]r Syaamala maUrit. 234.1.”At: BavaanaI kao smarNa hao Aayaa ik maalaa ramajaI ko ilayao hao
jaayaogaI jaao satIQama- ko ivaraoQa maoM haogaa.At: maalaa haqa sao CUTkr
naIcao igar gayaI. [tnaa tao spYT hO ik maalaa iksaI nao igarayaI nahIM hO yah
svayaM igarI hO. At: yaui>saMgat Baava yah p`tIt haota hO saItajaI kI pUjaa
ko Baava sao p`sanna haokr p`saad ko $p maoM BavaanaI svayaM maalaa saItajaI
kao phnaanao lagaI hOM prntu p`oma ivaBaaor haonao ko karNa sauQa bauQa Kao
baOzIM evaM maalaa haqa sao CUT gayaI.sauQa bauQa Aanao pr BavaanaI
mausakayaIM.saItajaI nao p`saad samaJa kr maalaa kao ]zakr phna ilayaa “saadr isaya p`saad ]r Qaro}.baaolaI
gaaOrI hYa- ihya^M Baro}.235.3.”
8.9. “Anau$p var dulaihna prsapr laiK sakuica ihya hYa-ihM. saba mauidt
saundrta sarahihM saumana saurgaNa vaYa-ihM.. saundrI saundr varna var sah ek
maNDp rajaihM.janau jaIva A$ caair] Avasqaa ivaBauvana saiht ivarajaihM.. baa 324.CMd 4.”
janakpur maoM ivavaah maMDp ka p`saMga hO.caarao dulaihna
evaM caarao dulaha ivarajamaana hOM.dSa-k dIGaa- maoM ?iYa mauina dovagaNa Aaid
BaI ]pisqat hOM. var ko Anau$p yaanaI samaana dulaihna hOM. saMkaoca BaI hO
evaM Aanand BaI hO.maaQauya- evaM eoSvaya- rsa samaana $p sao Aanand do rho
hOM. maaQauya- rsa ko Aanand ko ilayao idvya caxau caaihe AaOr eoSvaya- tao
cama- caxau sao hI Aanand do rha hO “jaakI rhI Baavanaa jaOsaI.p`Bau maUrit doKihM itna
tOsaI.baa 240.2.”ramajaI Syaamala maUit- hOM “naIlasarao$h naIla maiNa naIla
naIrQar Syaama.AMga AMga pr vaairyao kaoiT kaoiT Satkama.baa 146.” “…[nasao laih Vuit markt saaonao.Ayaao 115.4.” Bagavaana kI
Syaamata sao hI naIlamaiNa naIlaamaoGa naIlakmala kao rMga imalaa hO.ramajaI kI
saundrta ko saamanao kraoD,aoM kamadova kI saundrta fIkI hO.ramajaI svayaM
Ap`akRt hOM “yatao vaacaa inavat-nto Ap`aPya manasaa sah.tOi<airya saMihta ba`*maaMDballaI 2.4.” [saI p`kar saIta jaI “ihrNyavaNaa-M …. cand`aM p`BaasaaM
jvalantIM ….Aaid%yavaNao-….EaIsaU@t.svaNa- kao rMga
evaM laavaNya saIta jaI sao hI imalaa hO. ramajaI evaM saIta jaI sava-qaa ek
dUsaro ko Anau$p hOM.ek sao maiNa kao saundrta imalaI tao dUsaro sao svaNa-
kaintmaana huAa. yaugala sarkar sabaaoM kao AakiYa-t kr Aanaindt kr rho
hOM.laxmaI Bagavaana ko vaxasqala pr roKa sva$p maoM sada ivarajatI hOM.Bagavaana
nao laxmaI kao samaud`maMqana sao p`aPt ikyaa qaa. janakpur maoM ivavaah ko
pUva- C vaYa- kI AvaiQa ko ilayao saIta jaI Bagavaana sao dUr rhIM Anyaqaa
sava-da vaOkuNz maoM saaqa rhtI hOM. [saI kao smarNa kr sakucaa rhIM hOM prntu
maNDp maoM saaqa ivarajanao sao hiYa-t BaI hOM. [saItrh sao dovatagaNa BaI
sakucaa rho hOM. [sako pUva- Bagavaana ko Avatar tao k[- hOM jaOsao maClaI
kCuAa saUkr narisaMh vaamana Aaid prntu ivavaah tao ramaavatar maoM hI hao rha
hO AaOr [saka Aanand sabaaoM kao imala rha hO. Bagavaana saBaI dovagaNaaoM ko
ipta hOM [sailayao ipta ko ivavaah maoM hYa- tao hO prntu saMkaoca BaI hao rha
hO ik khIM saMtana Apnao ipta ko ivavaah maoM kOsao saimmailat haogaa.
jaIva kI caar AvasqaayaoM hOM jaaga`t svaPna sauYauiPt evaM
turIya.maMDp kIcaaraoM dulaihna maanaao jaIva kI caaraoM AvasqaaAaoM kao ek hI
saaqa dSaa- rhIM hOM AaOr saaqa maoM caaraoM BaOyaa saBaI AvasqaaAaoM ko
svaamaI ko p`tIk hOM.maaNDvaI evaM Bart jaI jaaga`t Avasqaa koa tqaa ]ima-laa
evaM laxmaNa jaI svaPnaavasqaa kao AaOr EauitkIit- evaM Sa~uGna jaI sauYauiPt
kao p`kaiSat kr rho hOM. turIyaavasqaa maoM saMsaar kI saBaI vastuAaoM kI
kamanaa sao CuTkara imalajaata hO.yah jaIvanmau> kI isqait hO. [sao pMcama
pu$Yaaqa- BaI khto hOM.Qama- Aqa- kama maaoxa sao }pr ]zkr jaIva turIyaavasqaa
maoM Bagavaana ka ivalaxaNa AnauBava p`aPt krta hO. jaOsao maharaja Qau`va kao
huAa qaa “…tsqaaO
sqaaNau: [va Acala:.Baa 4.8.76. yaanaI Bagavaana kI AlaaOikk AnauBaUit maoM pUNa-tyaa jaD,vatAcala hao
gayao qao .” “kao hma kha^M ivasarI tnau gayao.] 16.1.AyaaoQyaa sao
ivada[- ko samaya sauga`Ivaaid kI isqait.”
“doiK
Baanaukula BaUYaNaihM ivasara saiKna Apana.baa
233.janakpur puYpvaaiTka maoM saItajaI kI saiKyaaoM kI isqait.”“…kao maOM calao} kha nahIM
baUJaa. kbahu^Mk ifir paCo mauina jaa[-….
mauina maga maa^MJa Acala hao[- vaOsaa.
…mauinaihM rama bahuBaa^Mit jagaavaa.Ar 9.6.dNDkvana maoM ramajaI ko Aagamana ko samaya sautIxNa mauina kI isqait.” yao saBaI turIyaavasqaa ko laxaNa hOM. ivavaah
maMDp $pI SarIr maoM dSarqa jaI jaIva ko
p`tIk hOM tqaa caarao dulaihna $pI AvasqaaAaoM ko svaamaI caarao dulaha
hOM. SarIr kao [na caar AvasqaaAaoM ka ekhI baar AnauBava nahIM haota prntu
yaha^M dSarqa jaI kao saaOBaagya sao caarao ka AnauBava ]nasabaaoM ko svaamaI
ko saaqa eksaaqa hI imala rha hO.
8.10. “mauidt AvaQapit sakla saut vaQauna samaot inaharI.janau payao} maihpala
maiNa ik`yana saiht flacaarI.baa 325.” rajaa dSarqa
caarao pu~ kI dulaihnaaoM kao doKkr eosao p`sanna hOM ik maanaao caarao
pu$Yaaqa- ka fla ek hI baar imala gayaa hO.rajaa dSarqa tpsyaa sao ramajaI kao
pu~ ko $p maoM p`aPt ikyao qao.Bagavaana ]nhoM Bai> sao nahIM imalao qao
[sailayao ]nhoM maaoxa nahIM imalaa qaa. [sa daoha ka ‘janau’ Sabd [saI ka saMkot
hO. Bai> kI saaQanaa sao hI jaba saba kuC p`aPt hao jaata hO tba p`Sna ]zta
hO ik caarao pu$Yaaqa- kI @yaa AavaSyakta hO. Bai> ko sada saaqa rhnao
vaalaI dyaa Eawa evaM xamaa BaI Bai> ko saaqa hI jaIva kao Apnao Aap p`aPt
hao jaatI hO. Bagavaana rama caarao BaOyaa ko iBanna doh maoM rhnao pr BaI ek
hI hOM “AMSana
saiht manauja Avatara.lao[haoM idnakr vaMSa ]dara.baa 186.1.”vaOsao hI Bai> $pI jaanakI jaI ko saaqa maaMDvaI dyaa evaM
]ima-laa Eawa tqaa EauitkIit- xamaa sava-da ivarajamaana rhtI hOM.
jaOsao maui> ko saaqa Qama- Aqa- kama Anaayaasa imala
jaato hOM ]saI trh Bai> ko saaqa dyaa Eawa evaM xamaa imala jaatI hOM “Bai> svatM~ sakla gauNaKanaI.] 44.3.”maui> Avasqaa ko svaamaI ramajaI hOM tqaa Qama- ko
svaamaI Bart jaI hOM “jaao haot jaga janama Bart kao.sakla Qarma Qaur Qarina Qart kao.Ayaao 232.1.” kama ko svaamaI laxmaNa jaI hOM “ramasya dixaNaM baahu:.Ayaao.” “AhM sava-M kirYyaaima
jaaga`t: svaptScato.baa raAyaao31.27.Aqa- ko svaamaI Sa~uGna jaI hOM.jaOsao
Aqa- iksaI kao nahIM Kaojata ifrta. ]sako Aanao sao saMtaoYa hao jaata hO
vaOsao hI Sa~uGna jaI sava-da SaaMt evaM maaOna rho hOM.
8.11. “imalat maha dao] raja ivarajao.]pmaa Kaoja Kaoja kiva laajao.. lahI na kthu hair ihya maanaI.[na sama yah
]pmaa ]r AanaI.. samaiQa doiK dova Anauragao.saumana variYa yaSa gaavana
laagao.. jaga ivarMica ]pjaavaa jabato.doKo saunao vyaah bahu tbato.. sakla
Baa^Mit saba saaja samaajaU.sama samaQaI doKa hma AajaU..baa 319.1evaM 2.” ramajaI ko ivavaah kala ka p`saMga hO.var evaM vaQaU ko
ipta kao samaQaI khto hOM.dovagaNa daonaaoM samaQaI rajaa dSarqa evaM janak jaI
kao ‘sama samaQaI’ yaanaI samaana
kh rho hOM.samata ko Aitir> daonaaoM rajaa maoM ivaYamata BaI hO . 1.
dSarqajaI cak`vatI- hOM tao janak jaI maNDlavatI-. dSarqa jaI ko ilayao kha hO
“saurpit vasaihM
baahuvala jaako.narpit rhihM sakla $K tako.Ayaao
24.1.”.2.daonaaoM
ko maana p`itYza maoM BaI Antr hO.dSarqa jaI kao “saurpit jaoih Aagao kir laohIM.AGa- isaMhasana Aasana
dohIM. Ayaao 97.2.” .3.dSarqa jaI ka [xavaaku kula
Baagavat Qamaa-valambaI hO rMganaaqa Bagavaana kuladovata hOM. janak jaI SaOva
kula ko hOM [nako pUva-ja dovarat kao iSava jaI nao Apnaa QanauYa idyaa qaa. 4.
dSarqa jaI kI maR%yau ko ]prant Bart jaI kao vaiSaYz jaI samaJaato hOM “Bao kao] AhihM na haonao]hara. BaUp
Bart jasa ipta tumhara.Ayaao 172.3.” dSarqa jaI ko
tulya kao[- hao nahIM sakta.
daonaaoM samaQaI maoM samaanata hO @yaaoMik 1.saIta jaI
evaM ramajaI iBanna nahIM hOM “igara Aqa- jalavaIica sama kihyat
iBanna na iBanna.bandaO saItarama pd ….baa 18.” eosao samaana vastu ko AiQakarI ipta
BaI samaana hue. 2.ramajaI naarayaNa evaM saIta jaI laxmaI hOM.[-Svar evaM
[-SvarI ko ipta haonao ko karNa daonaaoM samaana hOM. 3.laxmaI AaOr naarayaNa
ka ipta kao[- nahIM huAa [sailayao “]pmaa Kaoja Kaoja kiva laaja”o prntu Aaja saMyaaoga vaSa “[nasama yao ]pmaa ]r AanaI” yaanaI AakaSa kI
]pmaa AakaSa evaM saumao$ kI ]pmaa saumao$ hI hao saktI hO.eosaI isqait maoM
daonaaoM samaQaI samaana hue. 4.jaIva praoxa $p sao Apnao saukRt yaa duYkRt sao
sampk- rKta hO prntu dSarqa jaI evaM janak jaI ko saukRt ramajaI evaM saIta jaI
daonaaoM kao praoxa nahIM maUit-maana haokr saaxaat dSa-na do rho hOM “dSarqa saukRt rama Qair dohI.janak
saukRit maUrit vaOdohI.baa 309.1 .” [sailayao BaI
daonaaoM maoM samaanata hO..5. ramajaI evaM saItajaI Ayaaoinaja hOM ramajaI KIr
sao Aayao “inaja [cCa inaima-t tnau.baa 192.”
saIta jaI QartI sao AayaIM.At: Ayaaoinaja ko ipta haonao sao daonaaoM
samaana hue. 6.ivavaah ko Aanand sao daonaaoM gadgad hOM At: samaana hue. 7.ramajaI
evaM saIta jaI ko pr%va ko karNa daonaaoM samaQaI maoM samaanata hO.saIta jaI
ramajaI ko )dyasqa hOM tqaa ramajaI saItajaI ko )dyasqa hOM. dSarqa jaI ramajaI
evaM jaanakI jaI kao samaana Baava sao doKto hOM tqaa janakjaI BaI daonaaoM kao
samaana Baava sao doKto hOM.[nhIM karNaaoM sao ivaYamata ko baavajaUd BaI
daonaaoM maoM samaanata hO.
ramajaI kI baaratI maoM iSavajaI kI baaratI kI trh Dravanao
laaoga baarat maoM nahIM qao.At: dovagaNa p`sannaica<a sao samaana bauiw
yaanaI ‘sama’ ‘QaI’ sao baarat ka dSa-na ikyaa.[sailayao BaI samaQaI Sabd ka
p`yaaoga huAa hO.
‘doKa hma Aajau’ ka Baava hO ik phlao [sa trh kI baarat doKa nahIM
qaa.iSava jaI kI baarat maoM ba`*maa evaM ihmaacala samaQaI qao AaOr daonaaoM
maoM AakaSa patala ka Antr hO. [saItrh sao Anya dovaaoM kI baarat maoM BaI
samaanata ka ABaava rha hO.
8.12. “saUyaaodna saurBaI sarpI saundr svaadu punaIt.Cnamah^M sabako prisa gao
catur sauAar ivanaIt.baa 328.” “Baa^Mit Anaok pro
pkvaanaa……vyaMjana ivaivaQa Baa^Mit kao jaanaa.baa 328.2.” prsanao vaalao saba catur qao yaanaI p<ala maoM kha^M
@yaa rKnaa hO jaanato qao. ‘punaIt’ Baaojana yaanaI Bagavaana ka Baaoga lagaa
huAa p`saad ko $p maoM Baat dala evaM gaaya ka GaI Anaok pkvaana Aaid praosao
gayao. “yat\
kraoiYa yat\ ASnaaisa yat\ jauhaoiYa ddaisa yat\.yat\ tpsyaisa kaOntoya tt\
ku$Yva madp-Nama\.gaI 9.27.” Bagavaana nao
kha hO maoro inaima<a saba kama krao.mauJao Ap-Na kr hI Baaojana krao. “ya&iSaYTaiSana: santaomaucyanto
sava-ikilbaYaO:.gaI
3.13.” Bagavaana ko Aip-t Anna Kanao sao saBaI papaoM sao CuTkara imala
jaata hO.
AyaaoQyaavaasaI “pMca kvala kir jaovana laagao.baa 328.1.” Aapaosana yaanaI pMcakvar krko hI Baaojana krnaa
caaihyao “pa~maQyao
yaqaa pa~M hstmaQyao yaqaa GaRtma\.AapaoYaNaM ibanaaBauM>o ~yaao gaaomaaMsa
BaxaNama\..yaanaI vat-na ko baIca vat-na rKkr Kanaa, haqa maoM laokr GaI Kanaa, ibanaa
pMcakvar ka Baaojana krnaa gaaomaaMsa Kanao ko samaana papkarI hO.” Baaojana ko
pUva- caMd`maa ko samaana SaItla p`kaSa sao yau> Bagavaana ivaYNau ka
)dyakmala maoM Qyaana kr tulasaIimaiEat jala sao “! AmaRtaopstrNamaisa svaaha” sao Aacamana kr
jala pI laovao. “! p`aNaaya svaaha” maM~ khto hue AMgaUza tja-naI evaM maQyamaa AMgaulaI
sao qaalaI ka imaiEat Baaojana ko kuC danao ]zakr inagala jaayao prntu da^Mtao
sao na cavaayao.“! Apanaaya svaaha” khto hue AMgaUza maQyamaa
evaM Anaaimaka AMgaulaI sao qaalaI ka imaiEat Baaojana ko kuC danao ]zakr inagala
jaayao.“! vyaanaaya
svaaha” khto hue AMgaUza Anaaimaka evaM kinaYza
AMgaulaI sao qaalaI ka imaiEat Baaojana ko kuC danao ]zakr inagala jaayao.“! ]danaaya svaaha” khto hue AMgaUza tja-naI evaM kinaYza AMgaulaI sao qaalaI ka imaiEat
Baaojana ko kuC danao ]zakr inagala jaayao.“! samaanaaya svaaha” khto hue pa^Mcaao AMgaulaI sao qaalaI ka imaiEat Baaojana ko kuC
danao ]zakr inagala jaayao.puna: tulasaIimaiEat jala sao “! AmaRtaopstrNamaisa svaaha” sao Aacamana kr
jala pI laovao.yah pMcakvar kI ivaiQa hO.Baaojana ka p`armBa maQaur pdaqa- sao
krto hue K+a namakIna tqaa kD,uAa evaM tIta ga`hNa kro AaOr AMt maoM maQaur
rsayau> pdaqa- tqaa pInao vaalaI vastu kao Kayao pIyao.
8.13. “carNa kmala rjakh^M saba kh[-.maanauYa krina maUir kCu Ah[-.. CuAt
iSalaa Ba[- naair sauha[- ………
jaao p`Bau Avaisa par gaa cahhU.maaoih pd pduma pKarna khhu.Ayaao 99.1 sao 4.”
“pd kmala Qaao[- caZ,a]^M naava na naaqa ]tra[- cahaOM………tbalaiga na
tulasaIdasa naaqa kRpalau par ]tairhaOM. Ayaao 99 CMd.”
“sauina kovaT ko baOna p`oma lapoTo ATpTo. ibah^Msao k$Naa eona icatyao
jaanakI laKna tna. Ayaao 100.”
kRpaisanQau baaolao mausaka[-.saao[- krhu jaoih naava na jaa[-.Ayaao 100.1.”
ramajaI jaMgala ko rasto EaRMgavaor maoM gaMgaa par krnaa
caahto hOM. inaYaadraja praBai> ko p`tIk hOM.ATpTo yaanaI saMdBa- sao hTkr kuC
ka kuC baaola rho hOM. p%qar sao kaz kI naava tao narma hI hO At: Aapko carNa
kI QaUla sao yah Aihlyaa kI trh naarI bana jaayaogaI. maora raojaI raojagaar
Ktma hao jaayaogaa. eosaa nahIM qaa ik ]nako pasa ek hI naava qaI.Bart jaI kao
pUrI saonaa ko saaqa “dMD caair mah Baa saba para.Ayaao 201.4.” yah BaI batato
hOM ik “yah GaaT
to qaaoirk dUr AhO kiTlaaOM jalaqaah bata[haOM jaU.prsaoM pgaQaUir trO trina
GarnaI Gar @yaaoM samauJaa[haOM jaU. tulasaI AvalaMba na AaOr kCu lairka koih
Baa^Mit ijayaa[haOM jaU.va$ maaire maaoih ibanaa pga Qaaoe haOM naaqa na naaqa
caZ,a[haOM jaU.kivatavalaI
AyaaoQyaa 6.”
yaanaI
naava ko ivanaa BaI Aap qaaoD,I dUr jaakr kmar Bar panaI maoM ivanaa naava ko
par kr sakto hOM. carNa Qaaoyao ivanaa par nahIM krMogao [sa baat kI dRZ,ta
isaw krnao ko ilayao Apnao pirvaar kI Sapqa na Kakr dSarqa jaI kI Sapqa Kato
hOM. yah ATpTa hO. laxmaNa jaI ko svaBaava sao piricat lagato hOM AaOr ]nako
baaNa ka Dr BaI lagata hO prntu [sakao phlao hI duhra kr ]sasao Apnao kao
bacaanao ka p`ya%na krto hue ATpTI baat krto hOM. ramajaI kao ‘p`Bau’tqaa ‘kRpalau’ khkr
sambaaoiQat krto hOM.
ramajaI phlao jaanakI jaI kI Aaor mausakurato hue doKto hOM
AaOr tba laKnalaala kao doKto hOM. Baava hO ik inaYaad raja kI SarNaagait kI
Aaturta kao vaa%salya Baavayau> laxmaI tqaa SaoYa jaI sao Anaumaaoidt kra
doM. yah BaI caahto hOM ik jaanakI jaI Wara laKna laala sao [sao [sako ATpTo
vacana ko ilayao xamaa idlavaa doM.Bagavaana jaanakI jaI evaM laKnalaala kI
Aaor h^Msato hue doKto hOM. puna: mausakrato hue inaYaadraja kao sambaaoiQat
krto hOM. ramajaI ko h^Msanao ka Baava hO ik doKao yah iktnaa baD,BaagaI hO ik
hmaaro h^Msato mauK ko dSa-na tqaa carNa pKarnao ko ilayao ba`*maaidk
laalaaiyat rhto hOM AaOr [sao saba p`aPt hao rha hO “narsahsa` mah^M saunahu purarI.kao[-
ek haoihM Qarma ba`tQaarI. ……ivaYaya ivamauK ivaraga…..samyak &ana….dula-Ba
ba`*malaIna mauina &anaI. ……sabasao saao dula-Ba saurrayaa.rama Bai> gat
mad maayaa.] 53.4.”SaoYaI Bagavaana jaIva kao Apnaa SaoYa
AMSa maanakr AkarNa kRpa krto hOM “saao kRpalau kovaT hI inahaora.jaao kInhoM maih pga to qaaora.Ayaao100.2.”
8.14. Bart jaI ko
saaqa Bagavaana ka ATUT p`oma @yaaoM ?
Bart jaI nao Apnao kao sada naIca samaJaa “yaVip maOM AnaBala ApraQaI.Ba[
maaoih karNa sakla ]paiQa. Bagavaana ko mahana gauNaaoM ka smarNa krto hOM “tdip SarNa sanmauK maaoih
doKI.xaima saba kirhihM kRpa ivaSaoKI..SaIla sakuca sauiz sarla sauBaa].kRpasanaoh sarla
rGaura] . Ayaao
182.2 evaM 3.” baD,a haoto hue
CaoTo sao imalanaa yah SaIla gauNa hO. bahut kuC krko BaI Bagavaana kma krnao ka saMkaoca krto hOM jaOsao
ivaBaIYaNa jaI ko saaqa “jaao sampit iSava ravaNaih dInh idyao dsa maaqa.saao[- sampda
ivaBaIYaNaihM sakuica dInh rGaunaaqa.sau 49.”Piva~ evaM sarla
svaBaava tqaa SaIGa` d`ivat hao jaanao kao sauiz gauNakhto hOM.kRpa gauNasao dUsaro ko kYT kao turt dUr krnao ko
ilayao tOyaar rhto hOM “kbahu^Mk AnaBala kInh na ramaa.maOM iSaSausaovak yaVip baamaa.Ayaao 182. 3.” “to] sauina SarNa saamauho
Aayao.sakRt p`Naama ikyao Apnaayao.Ayaao 298.2.” Bart ramajaI ko
prspr p`oma ko karNa hI Bart jaI ramajaI kao [tnao ip`ya hOM “rama p`aNa ko p`aNa tumharo.tuma
rGaupitihM p`aNa to Pyaaro.Ayaao 168.1.kaOSalyaa jaI ka
vacana hO ik ramajaI Bart ko p`aNa hOM tqaa Bart ramajaI kao p`aNa sao BaI
AiQak Pyaaro hOM. “maatu mato mahu^M maaina maaoih jaao kCu krihM saao qaaor.AGa AvagauNa
tija AadrhIM samauiJa AapnaI Aaor.Ayaao 233.1.”Bagavaana sao
imalanao ica~kUT AaEama pr phu^Mcanao hI vaalao hOM ik Bart jaI mana hI mana
saaocato hOM ik maorI maa^M kI krtUt yaad kr Bagavaana hmasao nahIM BaI imala
sakto hOM prntu vao jaba svayaM kI Aaor doKoMgao tao ]nhoM ApnaI kRpa gauNa ka
smarNa haogaa tqaa mauJao AvaSya Apnaa laoMgao.[saIilayao tao kha hO ik “Bart
maha maihmaa jalaraiSa.Ayaao 256.1.” “……rama po`mamaUrit itnh AahIM.Ayaao 183.2.” ramajaI po`ma kI saaxaat maUit- hOM AaOr Bart jaI kI
maihmaa samaud` ko samaana hO. “Bart )dya isayarama inavaasaU.th^M
ik itimar jah^M triNa p`kasaU.Ayaao 294.4.”Bart jaI ko )dya
maoM saItarama $pI saUya- ka satt p`kaSa hO.
BartjaI kao ramajaI sao [tnaa p`oma qaa ik gau$ vaiSaYz jaI
evaM maM~I saumaMt kI baataoM kao zukrakr vao ramajaI kao manaanao jaMgala
jaanao kao tOyaar hao gayao “hmaro SarNa rama kI pnahI.Ayaao 238.1.”ramajaI ica~kUT maoM vaiSaYz jaI sao khto
hOM “Baya] na Bauvana
Bart sama Baa[-.Ayaao 258.2.” ica~kUT jaanao
ko phlao vaalmaIik jaI sao ramajaI nao Bart jaOsao Baa[- ka p`aPt haonaa Apnaa
puNyamaanaa hO “tat vacana A$ maatu mat Baa[- Bart sao ra}.hma kh^M drSa tumhar p`Bau
saba inaja puNya p`Baa}.Ayaao 125.” dovatalaaogaaoM
nao BaI yahI baat khI hO “Bart sairsa kao rama sanaohI.jaga jap rama rama japu jaohI.Ayaao 217.4.” Bart jaI ko vana maoM ramajaI kao manaanao jaanao ka
p`saMga hO “jaD, caotna jaga jaIva Ganaoro.ijana horo p`Bau ijana p`Bau horo.. to
saba Bayao prma pd yaaogaU.Bart drSa maoMTo Bava raogaU.Ayaao 216.1.” ramajaI ko saMsaga- sao jaMgala ko rasto kI saBaI
vastuyaoM kao prma gait kI yaaogyata imala gayaI qaIM AaOr jaba vao jaMgala ko
rasto Bart jaI ko saMsaga- maoM AayaIM tba sabaaoM kao prmagait imala gayaI.yah baD, baat Bart ko naahIM.sauimart
ijanhhIM rama mana maahIM.Ayaao 216.2.” BarWaja mauina
nao Bart jaI ko ilayao kha “tat tumhar ivamala yaSa gaa[-.pa[ihM laaokhU^M vaod baD,a[-.Ayaao 206.1.” vaod evaM saMsaar BaI Bart jaI kI baD,a[- krko p`itYza
p`aPt kroMgao. janak jaI evaM saunayanaa jaI ica~kUT maoM ivacaarto hOM “Bart maha maihmaa saunau
ranaI.jaanaihM rama na khihM baKanaI.Ayaao 288.1.” yaanaI ramajaI
Apnao sava-& gauNa sao Bart jaI kI maihmaa jaanato tao hOM prntu khnao maoM
Bagavaana ka saamaqya- kama nahIM krta @yaaoMik vah maihmaa AsaIma hO. ramajaI
kao manaanao Bart jaI kao jaMgala jaato samaya [nd` ko kucaala pr baRhspit nao
sacaot ikyaa “BartihM jaanau rama pirCahIM.Ayaao 265.2.”
8.15. Bart jaI ko
p`it laKnajaI rajamad kI baat @yaaoM baaolao ?
ica~kUT maoM ramajaI sao imalanao jaba Bart jaI Aa rho hOM
tba ]nako saaqa caturMiganaI saonaa BaI qaI.laKnalaala [saI kao jaanakr BaD,k
]zo ik Bart kao rajamad hao gayaa hO.Aaja ]sakao samar maoM sada ko ilayao
saulaa dU^Mgaa. laKnalaala jaI nao kha “kba laiga sahaOM rhaOM mana maaro.Ayaao 228.1.” “………p`kT kraOM irsa paiCla AajaU.Ayaao 229.2.”
pICo kI baatoM jaao laxmaNa jaI ko mana maoM basaI hu[- qaI
.1.Bart jaI ko naanaa ASvapit nao kOkoyaI ka ivavaah dSarqa jaI sao [saI Sat-
pr ikyaa qaa ik kOkoyaI ko hI pu~ raja ko ]<araiQakarI haoMgao.[sa pr sacaot
rhnao ko ilayao hI ]nhaoMnao kuiTla dasaI manqara kao kOkoyaI ko saaqa
AyaaoQyaa Baojaa qaa. 2.kOkoyaI Apnao pit kI saovaa BaUla kr kovala vardana pr
kond`sqa rhI. 3.vardana maoM Bart kao raja prntu ramajaI kao kizna tpsvaI ko
AacarNa vaalaa knd maUla Kato hue caaOdh vaYa- ka vanavaasa @yaaoM. laxmaNa jaI
kao svaaBaaivak $p sao BaI ramajaI sao A%yaiQak lagaava qaa. jaMgala jaato
samaya EaRMgavaor pur maoM rat mao ramajaI kao saaoto samaya inaYaadraja kI
]pisqait pr Sak huAa ik AyaaoQyaa ko rajavaMSa pr yah raja hD,pnao hotu AaGaat
na kr baOzo. ]Qar inaYaadraja BaI ramajaI ko A%yaMt p`omaI qao AaOr ]nako mana
maoM BaI Aayaa ik khIM Bart kI trh laxmaNa BaI QaaoKa dokr ramajaI pr AaGaat na
kr baOzo. ramajaI maoM AsaIma p`oma ko karNa hI laxmaNa jaI Bart jaI ko baaro
maoM kuipt haokr hI AinaYT baatoM kh gayao qao.
8.16. jaTayaujaI
kI Bagava%a\ saovaa : caIMTI sao ba`*maa tk saba naSvar SarIr vaalao hOM.Bagavaana
kI AQyaxata maoM hI p`kRit ivaiBanna svaBaava evaM ivaiBanna doh vaalaI
jaIvaa%maaAaoM ka inamaa-Na krtI hO. jaba tk Bagavaana imala nahIM jaato tbatk
saMsaar maoM janmanao evaM marnao ka k`ma calata rhta hO.ijasa doh sao
Bagavaana maoM p`oma hao jaayao tqaa ]nakI saovaa ka Avasar imalao vahI ip`ya
doh hO. kagaBausaMuDI jaI nao kha “saao[- pavana saao[- sauBaga SarIra.jaoih tnau paya Baijaya rGauvaIra.] 95.1. AaOr Bagavaana sao ivamauK ba`*maaka BaI SarIr inandnaIya
hO “rama ivamauK lah
ivaiQa sama dohI.kiva kaoivad na p`SaMsahIM tohI.] 95.2.”kaOAa ko Apnao SarIr kI saaqa-kta batato hue ]nhaoMnao
ga$D, jaI sao kha “yah tna ramaBai> maaohI jaamaI.]95.2. tato yah tna maaoih ip`ya.] 114.” jaba pMcavaTI ko pasa jaTayau sao ramajaI kI BaoMT hu[- tba
]nhaoMnao Bagavaana kao AaSvast ikyaa “saItaM ca rxaiyaYyao %vaiya yaato salaxamaNa:.vaa ra Ar 14.33.” jaba Aap Baa[- ko saaqa jaMgala jaayaoMgao tba AaEama
maoM saIta kI rxaa maOM k$^Mgaa. ipta dSarqa sao ]nakI ima~ta kI baat saunakr
Bagavaana nao hYa-pUva-k p`Naama krto
hue ]nhoM )dya sao lagaa ilayaa “jaTayauYaM tM pirpUjya raGavaao maudapirYvajya ca sannatao|Bavat\.vaa ra Ar 14.33.”jaba ravaNa saItajaI kao caurakr lao jaarha qaa tba
jaTayau jaI nao ]sasao Gaaor yauw ikyaa tqaa pMK kTnao pr Asahaya hao marNaantk
pID,a ko saaqa saaoMcanao lagao “maorao ek] haqa na laagao gayaao baIit vaaid kanana jyaaoM, klaplata dvalaagaI. dSarqa saao na
p`oma p`itpalyaao, hutao sakla jaga saaKI.varvaSa hrt inaSaacarpit saao, hiz na jaanakI raKI.mart na maOM
rGauvaIr ivalaao@yaao, tapsavaoYa banaayao.caaht calana p`aNa pIvar ibanau ,isaya sauiQa p`Bauih saunaayao.
baar baar kr maIMjat isar Qauina, gaIwraja pCtaAao.tulasaI p`Bau kRpala tohI Avasar Aa[
gayao dao] Baa[-..gaItavalaI ArNya 12.” yaanaI Bagavat\
kOMkya- ko ibanaa hI maanaao klplata ko samaana [sa doh kao Aaga nao jalaa
idyaa hao.dSarqa jaI kI trh ramajaI ko ivayaaoga maoM SarIr CaoD,to tao saMsaar
gavaah banata prntu saIta jaI kao raxasa sao bacaayao ivanaa p`aNa inaklanao pr
hO. Bai>po`ma ko karNa AMtyaa-maI Bagavaana ko dSa-na haoto hI ]nhaoMnao kha
“tM dIna dInayaa
vaacaa safona $iQarM vamana\.AByaBaaYat pxaISa ramaM dSarqaa%majama\.vaa ra Ar 67.14.” “naaqa dSaanana yah gait kInha.saao Kla janaksauta hir laInha.Ar 30.1.” gaIQa kI dSaa doKkr Bagavaana nao laxmaNa sao kha
iptatulya gaIQaraja maoro duBaa-gya sao [sa isqait maoM pD,o hOM “Ayantu iptuva-yaskaomao gaRQarajaao
mahabala:.Saoto ivainaihtao BaUmaaO mama Baagyaivapya-yaat\.vaa ra Ar 67.27.”AaOr inaiScat hI maoro hI karNa Aba p`aNa CaoD,naa caah
rho hOM “mamaaya
naUnamaqao-Yau yatmaanaao ivahMgama:.raxasaona ht: saM#yao p`aNaaMs%yaxyait
dus%yajaana\.vaa ra Ar 68.2.” [tnaa khkr
ramajaI nao ]nhoM gaaod maoM lao ilayaa “raGava gaIw gaaod kr laInhaOM. nayana saraoja sanaoh
sailala Sauica manahu^M ArGa jala dInhaOM..saunahu laKna KgapitihM imalao vana
maOM iptu marNa na jaanyaao.. saih na sa@yaao saao|ip kizna ivaQaata baD,pxa
Aaja hI Baanyaao.bahuivaQa rama k(ao tna raKna prma QaIr nahIM
Daolyaao..tulasaI p`Bau JaUzo jaIvana laiga samaya na QaaoKao laOhaOM. jaako
naama mart mauina dula-Ba tumhihM kha^M puina pOhaoM.gaItavalaI ArNya 13.” Ba>aoM ko doh Bagavaana kao Aitip`ya hO “dohao vaO sa hirip`ya:” [saIilayao
]nakao SarIr rKnao baaolato hOM prntu Bagavaana kI gaaod maoM iksa saaOBaagya
sao maR%yau imala rhI hO eosaa saaocakr jaTayau jaI nao SarIr CaoD,nao kao hI
p`aqaimakta dI. laxmaNa jaI sao ramajaI nao kha maoro karNa SarIr CaoD,nao hotu
maorI Aa&a
sao[nhoM
mau>a%maaAaoM kao p`aPt haonao vaalaa ]<amalaaok evaM maaoxa imalao “Apravait-naaM yaa ca yaa ca
BaUimap`daiyanaama\.mayaa %vaM samanau&atao gacC laaokmanau<amama\.vaa ra Ar 68.30.”
([sa Slaaok maoM ramajaI nao Kulaoyaama yah batayaa ik vao manauYya maa~
nahIM vailk saaxaat\ naarayaNa hOM. Alp& laaoga vaalmaIik mauina ko rama
kao maa~ mayaa-da pu$Ya yaanaI ek AadSa- AadmaI maanato hOM. saaocanao kI baat
hO ik maaoxa ko ilayao Aa&a donao vaalao naarayaNa ko Aitir>Anya kaOna
hao sakto hOM.)
“igaw doh tija Qair hir$pa.BaUYaNa bahupTpIt AnaUpa.. Syaamagaat
ivaSaalaBauja caarI.Astuit krt nayana Bair vaarI..Ar 31.1.” Ba> Agar Bagavaana ko ilayao bahut
CaoTa kOMkya- BaI krta hO tba BaI Bagavaana ]sao mao$pva-t kI trh ivaSaala
maanato hOM.maaMsaaharI igaw kao gaaod maoM rKkr ramajaI nao maaoxa idyaa tqaa
icata pr rK dah saMskar ikyaa “naIko jaanat rama ihyaao hOM.p`Natpala saovak kRpalauicat iptu pThrihM
idyaao haOM..itya-k yaaoina gaIQa janama Bair Ka[- kujantu ijayaao hOM.maharaja
saukRit samaaja saba ]pr Aaja ikyaao haOM..EavaNa vacana mauK naama$p caK rama
]CMga ilayaao haOM.tulasaI maao samaana baD,BaagaI kao kih sakO ivayaao haOM.naIko
…….gaItavalaI
ArNya 14.”
jaTayau jaI maoM ~uiTyaa^M qaIM: pUva- janma ko pap ko karNa naIcayaaoina
maoM janma tqaa AajaIvana ihMsaa sao jaIivaka calaanaa. ]nako gauNa hOM: dSarqa jaI sao
ima~ta. ramajaI sao imalana. ramajaI ko AaEama kI rxaa. ramajaI ko p`omapa~
bananaa. ramajaI ko gaaod maoM baOznaa.marto samaya ramajaI ka dSa-na.ramajaI
sao iptatulya sammaana panaa. ramajaI Wara AMitma saMskar tqaa saivaiQa ipMD
saiht ba`*mamaoQasaMskar p`aPt krnaa. [saIlaaok maoM ramajaI ko saamanao prmapd
ka sva$p panaa.laKnalaalajaI nao dSarqa jaI kI inanda BaI kI prntu jaTayau jaI
ko ilayao vao BaI duKI hue tqaa p`oma sao saMskar maoM lagao rho. Baagavat maoM
kha hO ik naaO saMkr jaaityaaoM ko samaana inakRYT jaait maoM BaI yaid
Bagavad\Bai> hao jaayao tao vah piva~ bana jaata hO “ikrathUNaaMQa`puilandpu@ksaa:
AaBaIr kMka yavanaa: svasaadya:. Anyao ca papa: yadupaEayaaEayaa: Sauwyaint
tsmaO p`BaivaYNavao nama:.Baa 2.4.18.”
8.17 saundr kaND ko kuC p`saMga
1. “jaamavant ko vacana sauhayao.sauina hnaumaana )dya Ait Baayao.saundr caaOpa[- 1.” P`aSna hO ik jaambavaana jaI ko kaOna sao saundr vacana
qao ijasao saunakr hnaumaana jaI p`sanna hao gayao. jaambavaana ko saundr
vacana ka ivavarNa ikiYknQaa ko AMt maoM imalata hO. “kho ?xapit saunau hnaumaanaa.ka caup
saaiQa rho balavaanaa..pvanatnaya bala pvana samaanaa. bauiQa ivavaok
iva&ana inaQaanaa..kvana saao kaja kizna jagamaahIM.jaao nahIM tat haoya
taoih p^MahI..ramakaja laiga tva Avatara.sauina kip Baya] pva-takara..ik 29.1 sao 3.” &anaI laaoga sammauK p`SaMsaa sao laijjat haoto hOM.
[sailayao hnaumaana jaI nao ‘bauiQa ivavaok iva&ana inaQaanaa’pr Qyaana nahIM idyaa.jaba vao
saunao ‘ramakaja
laiga tva Avatara’tba Bagavat\ kOMkya- hotu tOyaar hao gayao.hunamaana jaI ko
ilayao Avatar Sabd ka p`yaaoga huAa jaao dovataAaoM ko ilayao p`yaaoga haota
hO.jaOsao ga$D,jaI Bagavaana ko ivaYNau $p maoM idvya paYa-d hOM ]saItrh
Bagavaana ko rama $p maoM hnaumaana jaI idvya paYa-d hOM.[saka p`maaNa pUva-
maoM imala cauka hO ik ramajaI nao saudSa-na maM~ evaM yaM~ sao GaiTt mauid`ka
kao hnaumaana jaI kao hI idyaa.Anya bandr ]sa mauid`ka kao saMBaalanao maoM
saxama nahIM qao AaOr [saka AiQakarI kovala idvya paYa-d hI hao sakta hO “paCo pvanatnaya iSar naavaa.jaaina
kaja p`Bau inakT baulaavaa.prsaa SaISa sarao$h panaI.kr mauid`ka dIinh jana
jaanaI.ik 22.5.”At: jaambavaana jaI ka hnaumaana jaI kao
Avatar khnaa ]icat hO.
jaambavaana jaI sao hnaumaanajaI nao pUCa ik ‘laIlahI laaMGao] jalainaiQa KarI’‘saiht sahaya ravanaih maarI.Aana]
yaha^M i~kUT ]parI.’ ‘]icat isaKavana dIijayao maaoih’.ik 29.4
sao 5.
jaambavaana jaI nao saaocaa ik samaud` kao Agar yao pI jaayaMogao tao Anaokao
jaIvaaoM kI haina haogaI.ravaNa kao maarnaa evaM i~kUT pva-t ko }pr basao laMka
kao ]KaD, kr laanaa BaI ]icat nahIM hO. [sasao ramajaI ko yaSa maoM kmaI haogaI
ik hnaumaana nahIM rhto tba saItajaI kI rxaa haotI hI nahIM. [sailayao
]nhaoMnao kha “etnaa krhu tat tumh jaa[-.saItih doiK khhu sauiQa Aa[-.ik 29.6.” “kip saona saMga saMhair inaScar rama saItih AainahOM”.jaambavaana jaI ka
yahI vacana hnaumaana jaI kao AcCa lagaa ijasasao ramajaI ko yaSa evaM mayaa-da
kI vaRiw hao AaOr ramajaI svayaM ravaNa pr ivajaya p`aPt kroM AaOr tInaao laaok
Bagavaana ka yaSa gaana kro. [sa kaya- maoM hnaumaana jaI saIta jaI ka pta
lagaanao tk ka hI kOMkya- kroM.jaambavaana jaI kI [saI p`orNaa sao saIta jaI
BaI hnaumaana jaI kao doKkr p`sanna hu[-M “baUD,t ivarh jalaiQa hnaumaanaa. Bayao] tat
maaokh jalayaanaa.sau 13.1.” “Ajar Amar gauNainaiQa saut
haohU.sada krihM rGaunaayak CaohU.sau 16.2.”
Anya saBaI kaNDaoM sao hTkr maanasa
ko saundr kaND ka p`armBa maMgalaacarNa ko baad iksaI daoha yaa saaorza sao
nahIM huAa hO. daoha yaa saaorza ivarama ka saUcak hO.[saka ta%pya- hO ik
ikiYknQaa ko AMitma p`krNa jaambavaana hnaumaana saMvaad ka ivarama nahIM huAa
hO AaOr yah Aagao maOnaak ko p`krNa tk calaa hO.hnaumaana jaI nao maOnaak ko
ivaEaama krnao ko AnauraoQa kao zukra idyaa hO. ramajaI ko kOMkya- kI ]_oSya
pUit- tk hnaumaana jaI kao sauK caOna kha^M hO.
2. “tba doKI mauid`ka manaaohr.rama
naama AMikt Ait saundr.. caikt icatba maudrI pihcaanaI.hYa- ivaYaad )dya
AkulaanaI.. jaIit kao sakya Ajaya rGaura[-.maayaa to Aisa rica nahIM jaa[-..sau 12.1 evaM2.” laMka maoM ASaaok vaaiTka maoM hnaumaana jaI nao caupko
sao ASaaok vaRxa ko }pr sao ramajaI nao jaao AMgaUzI ]nhoM dI qaI ]sao vaRxa ko
naIcao baOzI saItajaI ko pasa igara dI. AMgaUzI doKkr saIta jaI kao AaScaya-
huAa.vao p`sanna BaI hu[-M AaOr du:KI BaI. p`sanna haonao ka karNa qaa ik vah
ramajaI kI AMgaUzI qaI.cak`aMikt haonao ko saaqa saaqa ]sapr saundr rama naama
BaI AMikt qaa. ramajaI vaOYNava [-xvaaku kula ko qao ijanako yaha^M vaOkuNz sao
saaxaat rMganaaqa Bagavaana saakot nagarI ko saaqa Aayao tqaa ]nako kuladovata
banakr rho.i~padivaBaUit maoM AyaaoQyaa naamakI ek purI hO jaha^M Bagavaana
EaImannaarayaNa rama $p sao saIta jaI ko saaqa ivarajato hOM “t~ AyaaoQyaaprI rmyaa ya~
naarayaNaao hir:….kRtavatarao EaIrama (nayaa kilaBaUtyaa. pd\mapuraNa. ” vahI Bagavaana
rama ko $p maoM ApnaI AyaaoQyaa nagarI ko saaqa BaUlaaok pr Avatar laokr Aato
hOM “EaIrMgaa#yaM
prMQaama mamamaainaina BaUtlao. pd\mapuraNa.” . vaOYNavaaoM kI saBaI vastuyaoM
cak`aMikt rhtI hOM “QaR%vaa tPtayasaIM maud`aM dova: rxaaM kirYyait.”. jyaaoitYa Saas~
maoM kha hO “saUyaa-dInaaM mauinaiBa$idta dixaNaastu ga`haNaama\.snaanaOda-naOh-vana
vailaiBasto|~ tuYyaint yasmaat\\. pura.” yaanaI saUyaa-id ga`haoM ko Samanako ilayao AMgaUzI
phnanaa dana hvana Aaid krnaa laaBadayak batayaa hO.gaga- nao manauYyaaoM kao
SaiSayaM~ QaarNa krnao kao ilaKa hO. saBaI trh ko ga`h ko p`Baava kao SaaMt
krnao ko ilayao saudSa-na yaM~ batayaa hO jaao AMgaUzI Aaid pr AMikt rhto hOM “saaOdSa-naM mahayan~M GaiTtM
caa=\gaulaIyakma\.QaaryaOna manaonaOva maR%yau: naSyait AsaMSayama\. pura.” ramajaI kI
AMgaUzI BaI pr BaI saudSa-na jaI AMikt qao.saIta jaI duKI [sailayao haotI hOM
ik khIM iksaI raxasaI maayaa sao AMgazI banaakr hmaoM zgaa tao nahIM jaa rha
hO. puna: saaocatI hOM ik yah idvya saudSa-naaMikt AMgaUzI maayaa sao kBaI
nahIM bana saktI. AMgaUzI ko baaro maoM ramaaiNayaaoM ko Apnao Apnao ivacaar
hOM. kuC khto hOM ik yah AMgaUzI jaanakI jaI kI qaI jaao gaMgaa par krto samaya
inaYaadraja kao donao ko ilayao ]nhaoMnao ramajaI kao idyaa qaa “maiNa mauMdrI tohI dInh ]tarI.Ayaao 101.2.” AaOr jaba
inaYaad nao ]sao svaIkar nahIM ikyaa tba vah Bagavaana ko pasa rh gayaI jaao
]nhaoMnao hnaumaana jaI kao saItajaI ko ilayao qaatI evaM hnaumaana jaI kI
ramadUt kI ivaSvasanaIyata kao p`maaiNat
krnao hotu Baojaa qaa. prntu [sa ivacaar ka Anya~ p`maaNa nahIM imalata. ek
AaOr AiQak yaui>yau> ivacaar hO ik yah AMgaUzI ramajaI kI qaI. eosaI
prmpra hO ik ivavaah ko samaya knyaa var kao ek AaBaUYaNa dotI hO ijasao vah
jaIvana Bar QaarNa krta hO tqaa ]saItrh var ko idyao hue AaBaUYaNa kao knyaa
jaIvana Bar QaarNa krtI hO. ramajaI kao yah AMgaUzI saItajaI kI trf sao
janakpur maoM imalaI qaI.jaba vao vana ko ilayao tpsvaI ko vaoYa maoM p`sqaana
ikyao tba saItajaI BaI ]nako saaqa Aa[-M AaOr saItajaI ko sauhaga ko p`tIk ]sa
AMgaUzI kao kOkoyaI BaI nahIM ]trvaa saktI qaI. saundr kaND kao saundr banaanao
maoM [sa AMgaUzI ka yaaogadana hO. yah janakjaI ko p`oma ka p`tIk hO tqaa
ramanaama evaM saudSa-na yaM~ maM~ sao banaI hu[- hO. [sa AMgaUzI sao hnaumaana
jaI pr saIta jaI kao ivaSvaasa huAa AaOr ]naka Saaok dUr huAa.
8.18 “iSava d`aohI mama dasa khavaa.saao nar sapnaohu^M maaoih na pavaa.laM 1.4.”
kao[- vaOYNava iSava sao d`aoh yaa duSmanaI nahIM rKta.
gaRhsqa ivavaahaid maoM Z,aola Zak Aaid saba kI pUjaa krto hOM jaao laaOikk
rIit ka palana hO. d`aoh duSmanaI badlaa laonao kI Baavanaa sao haotI hO.
sahsa`ajau-na nao prSaurama ko ipta jamadigna ka iSar kaT Dalaa qaa [sailayao
prSaurama xai~yakula ko d`aohI hao gayao qao “ivaSva ivaidt xai~yakula d`aohI.baa 271.3.” dNDkarNya maoM
ramajaI nao mauinayaaoM ko d`aohI raxasaaoM ko Ant kI p`it&a laI qaI “jaoih p`kar maaraOM mauina d`aohI.ArNya 12.1.” iSava jaI kao vaOYNavaaoM maoM Aga`gaNya kha hO “vaOYNavaanaaM yaqaa SamBau:.Baa 12.13.16.” vaOYNavagaNa iSavajaI sao d`aoh @yaaoM kroMgao.
iSaBaBa> SaOva hI vaOYNavaaoM pr AaGaat krto rho hOM. dNDkarNya ko
iSavaBa> raxasa hI mauinayaaoM pr A%yaacaar krto qao. iSavaBa>
ihrNyakiSpu nao hI ivaYNau Bai> ko karNa p`*laad ko AMt ka saba p`yaasa
ikyaa. iSavajaI nao svayaM hI Apnao Ba>baaNaasaur ko pxa sao Bagavaana kRYNa
sao BayaMkr yauw maoM ]napr ba`*maas~ tk ka p`yaaoga ikyaa prntu Bagavaana nao
]saka kaT ba`*maas~ sao hI kr idyaa “baaNaaqao- Bagavaana $d`: sasautO:
p`maqaOvaR-t:.Aa$*ya naindvaRYaBaM yauyauQao ramakRYNayaao:.Baa 10.63.6.” “ba`*maas~sya tu ba`*maas~M vaayavyasya ca pava-tma\.Baa 10.63.13.”
prmaaiqa-k gait tao Bagavaana maoM Ananyata sao hI imalatI
hO @yaaoMik Bagavaana kao CaoD,kr saBaI naSvar hOM “Aaba`*ma Bauvanaallaaoka: punaravait-naao|jau-na.gaI 8.16.yaanaI ba`*maa sao laokr caIMTI tk janma tqaa maR%yau
p`aPt krto hOM.”“xaINao puNyao ma%ya-laaokM ivaSaint. gaI 9.21. puNya GaT jaanao
pr svaga- sao maR%yaulaaok maoM Aa jaato hOM.” Bagavaana kao CaoD,kr Anya
sabakI pUjaa sao saIimat laaBa imalata hO.[sailayao Bagavaana maoM Ananyata
yaanaI pUNa-p`oma sao lagaa rhnao kao kha hO “AnanyaaiScantyantao maaM yao janaa: pyau-pasato.toYaaM
ina%yaaiBau>anaaM yaaogaxaomaM vahamyahma\.gaI 9.22.Bagavaana nao kha
ik kovala mauJamaoM Bai> krnao vaalao kI saBaI kuSalata ka maOM inavaa-h
krta hU^M. “naahM vaodOna- tpsaa na danaona na ca
[-jyayaa.gaI 11.53. yaanaI kovala vaod pZ,nao tpsyaa
dana tqaa pUjaa sao maOM nahIM imalata.” “mayyananya Baavaona Bai>M kuva-int yao dRZ,ama\.Baagavat 3.25.22.” “ivasaRjya savaa-nanyaMaSca maamaova ivaSvatao mauKma\.Bajaint Ananyayaa
Ba@%yaa tanmaR%yaaorip paryao.Baa 3.25.40. jaao saMsaar ka
sabakuC CaoD,kr maorI inaScalaBaava sao Bai> krta hO ]sao maOM maR%yau ko
par lao jaata hU^M yaanaI prmapd maoM rKta hU^M.”“ramahI Bajaih tat iSavaQaata.nar pamar kr koitk baata.] 105.2. kagaBausauNDI jaI ko pUva-janma ko
gau$ nao ]nhoM ]pdoSa idyaa qaa ik iSava svayaM ramajaI kao hI Bajato hOM.”ba`*masaMihta
maoM iSavajaI nao rajaa Bad`saona sao svayaM kha hO ik maO naarayaNa ka prtn~
hU^M. maui> data maOM nahIM h^MU [sako AiQakarI svayaM naarayaNa hI hOM “naahM kOvalyadao rajana\ prtn~
svaBaavat:.svatn~ sava-M BaUta%maa prmaa%maa rmaapit:.” caatk kao jaOsao
svaait kI baU^Mdo hI ip`ya haotI hO vaOsao hI Bagavaana maoM caatk jaOsaI Ananyata
sao hI klyaaNa haota hO “laaocana caatk ijana kr raKo .rhihM sada jalaQar AiBalaaYao.Ayaao 127.3. caatk rTina GaTo GaiT jaa[-.baZ,o rama pd p`Iit Balaa[-.Ayaao 204.2. gaMgaa yamaunaa isanQau jala sabaO sada BarpUr.tulasaI caatk ko mato ibana svaait
saba QaUr. rTt rTt rsanaa laTI tRYaa sauKa gao gaat. tulasaI caatk Ba> kao
]pmaa dot lajaat.daohavalaI 280.
8.19 “jaaO janato]M bana banQau
ibaCaohU.ipta vacana manato] nahIM AaohU.laM 60.3 .” “saut ivat naarI Bavana pirvaara
haoihM jaaihM jaga baarihM baara.…imalahI na jagat sahaodr Ba`ata.laM 60.4.” maoGanaad kI Sai>baaNa laganao sao laxmaNa jaI
maUiC-t hOM.hnaumaana jaI sajaIvanaI laanao gayao hOM.ivalamba doK Bagavaana
AQaIr hao Saaokakula vacana khto hOM. ramajaI nao ipta dSarqa kI kaOna saI baat
nahIM maananao kI khI tqaa laxmaNa kOsao ]nako sahaodr Ba`ata hue [sa pr
ramaayaiNayaaoM ko Alaga Alaga ivacaar hOM. vaiSaYz jaI Bart jaI sao khto hOM “Anauicat ]icat ivacaar tija jaao
palaO iptu baOna. Ayaao 174. “iptih bacana ip`ya naihM ip`ya
p`aNaa. krhu tat iptu vacana p`maaNaa.Ayaao 173.3.” ramajaI BaI
ipta kI Aa&a sao vana gayao Aba yaha^M laxmaNa ko ilayao ipta kI baat nahIM
maananao kI @yaaoM khto hOM. ramajaI kao laxmaNa sao A%yant p`oma qaa.Baa[- ko
ivayaaoga ko saamanao ipta kI Aa&a kI Avaholanaa ka ApyaSa sahnao kao
tOyaar hOM “ba$ ApyaSa sahto] jagamaahIM.laM 60.6.” laKna jaI ka
ramajaI maoM p`oma AyaaoQyaa sao vanagamana ko samaya kha hO “saIya ik ipya saMga pirhrihM laKna
………ijayaihM ibanau rama.Ayaao 49.” ramajaI ko
vanabaasa donaoM sao kuipt laKnalaala
nao ipta ka baQa krnao tk kh idyaa “AhM hinaYyao iptrM vaRwM kamavaSaM gatma\(pazantr ‘kOkoyyaasa>maanasama\’).vaa ra Ayaao21.19.” Bart jaI kao BaI jaba maata gau$ maM~I rajasamBaalanao pr bala donao
lagao tba sabaaoM kI baat Talato hue Bart jaI nao Qama-yau> baat nahIM krnao
ko ilayao gau$ vaiSaYz kI inanda kI “ivalalaap saBaa maQyao jagaho- ca puraoihtma\.vaa ra Ayaao82.10.rajyaHca
AhHca ramasya……vaa ra Ayaao 82.12.maOM AaOr yah rajya saba
ramajaI ka hO.”SaMkr jaI pava-tI sao kh rho hOM “ijana kRt mahamaaoh madpanaa.itnako bacana kiryao
nahIM kanaa.baa 114.4.” rajaa dSarqa kOkoyaI ko maaoh
maoM qao.ivavaah ko samaya kOkoyaI ko pu~ kao rajaa banaanao kao kh idyaa. jaba
ramajaI yauvaa hue tba ]nako SaIla svaBaava sao p`Baaivat haokr ]nakao
yauvaraja banaa donaa caaha.puna: jaba kOkoyaI ko saamanao hue tba plaT gayao “ip`yaa p`aNa saut sava-samaaoro.pirjana
p`jaa sakla basa taoro.Ayaao 25.3.BaaimanaI ramaSapqa sat maaohIM.25.4.p`aNa
jaahIM ba$ vacana na jaa[-.27.2. p`it&a
BaI krto hOM.”kOkoyaI pu~ kao raja donaa khkr ramajaI kao raja donao kI tOyaarI maoM
JaUzo BaI banato hOM.yah saba [sailayao huAa ik kOkoyaI kao kapBavana maoM
jaanao ka sauna rajaa Gabara gayao. “saurpit basaihM baahu bala tako.narpit sakla rhihM $K
tako..saao sauina itya irsa gaya] sauKa[-.doKhu kama p`tap baD,a[-. Ayaao 24.2 .”
kuCok ramaayaNaI khto hOM 1. ramajaI laKnalaala kI vana
maoM Aanao kI baat nahIM maananao kao kh rho hOM “….naaqa dasa maOM svaamaI tuma tjahu tao kha^M basaaya.Ayaao 71.” 2. saItajaI kI baat maana vana maoM laanao kI baat ko
p`it ramajaI ka pScaatap batato hOM. 3. maRgaa laanao kI saIta jaI kI baat
maana laonao ka pScaatap krto hOM. 4.ekbaar maoGanaad kaOAa bana AyaaoQyaa maoM
ramajaI kI prIxaa krnao Aayaa qaa. ramajaI ]sao pkD, kr baaMQa idyao qao prntu
rajaa dSarqa ko khnao pr CaoD, idyao qao. vahI maoGanaad ko karNa Aaja Baa[-
saMkT maoM hO.At: ipta kI [sa baat ka smarNa kr pScaatap krto hOM. 5. [sa
caaOpa[- maoM Baa[- Baa[- ko p`oma kI bahulata p`kT haotI hO. laxmaNa jaI kao
vana calanaokI Aa&a kI p`%yaaSaa maoM ramajaI nao ]nhoM doh Gar saba sao
tRNa ko samaana naata taoD,o hue doKa qaa “rama ivalaaokI banQau kr jaaoD,o.doh gaoh saba tRNa
sama taoD,o.Ayaao 69.3.”laxmaNa jaI nao kha qaa saaoto
jaagato svaPna saba maoM AapkI saovaa k$^Mgaa “AhM sava-M kirYyaamaI jaaga`t: svaptSca to.vaa ra 31.27.”sauima~a jaI nao BaI laxmaNa jaI kao vana jaanao kI
Aa&a maananao pr kha qaa “tat tumhar maatu vaOdohI.ipta rama saba Baa^Mit sanaohI.Ayaao 73.1.” [saI snaoh ko vaSa maoM ramajaI ipta vacana CaoD,nao kI
baat khto hOM.Bagavaana ka vacana hO “yao yaqaa maaM p`pVnto taM tqaOva Bajaamyahma\.gaI 4.11.”
sahaodr Baa[- ko p`saMga maoM ramaayaNaI khto hOM ik ‘]dr’
Sabd )dya ka ]plaxak hO. laxmaNa jaI SaoYa ko $p maoM sava-da Bagavaana ko
saaqa rhto hOM.Avatar ko samaya ramajaI nao kaOSalyaa ko )dya kao svaIkara tqaa
laxmaNa jaI nao sauima~a ko )dya kao. vana jaato samaya sauima~a jaI nao
laxmaNa kao kha “saRYT:%vaM vanavaasaaya …… ramao
p`maadM maa kaYaI-: pu~ Ba`atir gacCit.vaa ra Ayaao
40.5.maOnaoM tumhoM rama ko saaqa jaMgala jaanao ko ilayao hI janma idyaa
hO.rama kI saovaa maoM Aalasa nahIM krnaa.” vana maoM jaanao kao tOyaar laKnalaala
kao baar baar sauima~a ]%saah sao khtI hO ‘jaaAao jaaAao
pu~’ saaqa
jaaAao.“sauima~a
gacC gacC [it puna: puna: ]vaaca tma\.vaa ra Ayaao
40.8. saaqa maoM yah BaI khtI hO “ramaM dSarqaM ivaiw maaM ivaiw janaka%majaama\.AyaaoQyaaM ATvaIM ivaiw
gacC tat yaqaa sauKma\.vaa ra Ayaao 40.8. ramajaI kao ipta
maanaao jaanakI jaI kao maata tqaa AyaaoQyaa jaMgala kao hI maanaao ‘jaaAao’.”
“tat tumhar maatu vaOdohI.ipta rama saba Baa^Mit
sanaohI.maanasa Ayaao 73.1.”sauima~a jaI EaIivaYNaupadaMikt
piva~ xao~ gayaa inavaaasaI rajaa kI pu~I qaIM “magaQasya naRpsqaaya tnayaa ca Sauicaismata.sauima~a
naama naamnaa ca iWtIyaa tsya BaaimanaI.pd\mapuraNa.”
sauima~a jaI [sa t%va kao jaanatI hOM ik ramajaI prma ipta hOM jabaik
dSarqa jaI tao laaOikk ipta hOM.“……janaina kht bahuBaa^Mit inahaoro.
isaya rGauvar saovaa Sauica *vaOhaoM tao jaainahaOM sahI saut maaoro.kIjahu
yahI ivacaar inarMtr rama samaIp saukRt naihM qaaoro.gaItavalaI AyaaoQyakaND 11. laKnalaala sao bahut AaSaa krko khtI hOM ‘yaid
tuma rama saIta kI saovaa krko piva~ haogao tba samaJaU^MgaI ik tuma maoro pu~
hao.sada yah ivacaar maoM rKnaa ik ramajaI ko
pasa rhnaa kao[- kma puNya kI baat nahIM hO.” hnaumaana jaI kao
sajaIvana baUTI kI phaD, laokr jaato samaya Bart jaI nao Ba`ma sao kao[- raxasa
samaJa baaNa maar kr ]nhoM AyaaoQyaa maoM igara idyaa. hnaumaana jaI nao ]nhoM
laxmaNa kI yauw xao~ kI maUCa- sao jaaganao kI AaOYaiQa lao jaanao ka ]_oSya
jaba batayaa tba maata sauima~a Aaid saba [sa samaacaar kao jaanao. sauima~a jaI
p`armBa maoM pu~ ko ilayao duKI BaI hu[-M AaOr p`sanna BaI ik ramajaI ko kama
maora pu~ Aayaa hO. pu~ ko ilayao Saaok evaM SauBa kaya- maoM yauwrt Apnao pu~
kI Bai> ko ilayao baar baar p`sanna BaI haotI hOM “sauina rna Gaayala laKna pD,o hOM.
svaamaI kaja saMga`ama sauBaT saao laaoho lalakarI laD,o hOM.. saut Saaok
santaoYa sauima~ihM rGaupit Bai> baro hOM. iCna iCna gaat sauKat iCnaihM
iCna hulasat haot hro hOM.gaItavalaI laMkakaND 13.”
jaba laxmaNa jaI kI maUCa- TUTnao
pr laaogaaoM nao ]nasao ]nakI isqait pUCI tba ]nhaoMnao kha Gaava tao maorI
CatI maoM hO laoikna ]sakI pID,a ramajaI kao hOM. “)dya Gaa] maoro pIr rGauvaIro. maaoih ka baUJat puina
puina jaOsao paz Aqa- carcaa kIrO..SaaoBaa sauK xait laahu BaUp kho kovala
kaint maaola hIro..gaItavalaI laMkakaND 15. maorI
isqait sauggao kI hO jaao paz rTta hO ]saka Aqa- paz pZ,anao vaalaa jaanata hO.
hIro kI SaaoBaa sao sauK yaa haina rajaa kao haotI hO hIra ko ilayao tao kovala
kaint evaM maUlya hI hO.”
“pu~vatI yauvait jaga saao[-.rGauvar Bai> jaasau
saut hao[-.maanasa Ayaao 74.1.” rama jaI ko vana
jaanao ko samaacaar saunakr laKnalaala
kI isqait jala sao baahr inakalaI hu[- tD,ptI maClaI jaOsaI qaI ik ramajaI
saaqa laoMgao yaa CaoD, doMgao “samaacaar jaba laxmaNa payao.vyaakula ivalaiK turt ]zI Qaayao..kMp
pulak tna nayana sanaIra.gaho carNa Ait p`oma AQaIra.. kih na sakt kCu icatvat
zaZ,o.maIna dIna janau jala to kaZ,o.Ayaao 71.1 evaM
2.” [saIilayaolaKnalaala
jaI nao Apnao sva$panau$p sauima~a jaI ko )dya kao Apnaayaa qaa. pu~oiYT
ya& sao p`aPt KIr ka Baaga kaOSalyaa ko haqa sao hI sauima~a kao imalaa
yaanaI KIr maoM ramajaI evaM laxmaNa jaI saMyau> $p sao ivarajamaana qao
[sailayao sahaodr hue “baaroihM to inaja pit iht jaanaI.laxmaNa ramacarNa rit maanaI.maanasa baala 197.2.bacapna sao hI laxmaNa jaI ramajaI sao Anaur>
qao.”
8.20 “saut ivat naarI [-YaNaa tInaI.koih ko mait [nh kRt na malaInaI.maanasa ] 70.3.”
saMsaar ko ip`yatma vastu ka saMga`h du:K ka karNa hO AaOr
]saka %yaaga hI sauK dota hO. saamaanyatyaa Qana sabasao ip`ya hO prntu ]samaoM
pnd`h daoYa payao jaato hOM.[sako p`oma ko karNa s~I Baa[- ipta evaM Anya sao
vaOrI banaa dota hO.paNDva kaOrva ka yauw Qana ko ilayao huAa.kRpNa nao na iksaI kao idyaa na svayaM Kayaa eosaa kYTpUva-k
saMga`iht Qana kI vahI dSaa haotI hO jaao maQau inakala laonao ko baad
maQauma@KI kI haotI hO “na doyaM na ]pBaaogyaM ca laubQaO: du:KsaMicatma\.Bau=\kto ca tdip tt\
ca Anyaao maQauha [va Aqa- ivat\ maQau.. sauKdu:K: ]paija-tO: iva<aO:
AaSaasaanaaM gaRh AaSaIYa:.maQauha [va Aga`tao Bau=\kto yait: vaO gaRhmaoiQanaama\..Baagavat 11.8.15 evaM 16.” [saIilayao BarWaja mauina nao Bart jaI
sao kha qaa “tuma kh Bart klaMk yah hma saba kr ]pdoSa.Ayaao 208.” yaanaI ijasa rajya ko ilayao dSarqa kI maR%yau hu[- tqaa
ramajaI ka vanavaasa huAa Bart nao ]sao klaMk kI TIka kha.
prlaaokgamana maoM Qana pirvaar saaqa nahIM jaato ikntu
kma- saaqa saaqa jaata hO “dohiScatayaaM prlaaokmaagao- kmaa-naugaao gacCit jaI va ek:.”jaIvaaoM kao
kmaa-naufla ko karNa saMsaar maoM GaUmato pcato doK Bagavaana inaho-tuk kRpapa~
banaato tqaa manauYya doh doto hOM “kbahu^Mk kir k$Naa nardohI.dot [-Sa ivanau hotu sanaohI. ] 43.3.” saba kaya- ivanaa fla kI kamanaa ko Baava sao krnao vaalaa manauYya
saBaI inaYkama $pI Aigna maoM vaasanaaAaoM kao jalaakr “&anaaignadgQakmaa-NaaM tmaahu:
piNDtM bauQaa:.gaI 4.19.” inarHjana banata
hO tqaa Bagavaana kao p`aPt kr laota hO tqaa Bagava%a\ saovaa CaoD,kr ]sao kuC
BaI AcCa nahIM lagata “na naakpRYzM na mahond`iQaYNayama\ na saava-BaaOmaM na
rsaaiQap%yama\.na yaaogaisaiw: puna: ABavaM vaa maiya Aipt- Aa%ma [cCit mat\
ivanaa Anyat\..Baa 11.14.14. Bagavaana kRYNa
]wvajaI kao samaJaato hOM mauJakao samaip-t Ba> [nd` ka rajya tqaa
yaaogaisaw nahIM caahta.”“maui> inaradrI Bai> lauBaanao.] 118.4.kagaBausauMDI jaI ga$D, jaI kao batato hOM ik Bai> ko AakYa-Na maoM
maui> kao BaI zukra dota hO.” “rmaaivalaasa rama AnauragaI.tjaih bamana [va nar baD, BaagaI.Ayaao 323.4.Bart jaI kI raja sao ivari> kI isqait.” jaba Ak`Ur jaI
QaRtraYT/ kao samaJaanao histnaapur gayao tba rajaa nao kha ik ]naka mana pu~ko
maaoh sao ga`st hO evaM AapkI baat AakaSa maoM camaknao vaalaI ivajalaI kI trh maoro mana maoM zhrtI nahIM.
naarI dao trh kI haotI hOM : gaRhlaxmaI kI trh sauima~a
SaOvyaa saunaIit ivaduranaI maqaura kI ya&pi%nayaa^M kuntI Aaid tqaa kulaTa
$p maoM raxasakulaivanaaiSanaI SaUp-naKa pUtnaa Aaid.
8.21.dSarqa jaI
kao maaoxa nahIM svaga- imalaa
svaayaMBauva manau nao naOimaYaarNya maoM gaaOtmaI nadI ko
iknaaro Wadsaaxar vaasadova maM~ japto hue ek hjaar vaYa- tpsyaa kI. jaba
Bagavaana p`kT hue tba ]nhaoMnao tIna janma maoM ]nhoM Apnaa pu~ bananao ka var
maaMgaa “pu~%vaM
Baja dovaoSa ~IoiNa janmaaina ca Acyaut. .” ramajaI ko vana jaanao ko baad rajaa
dSarqa kI maR%yau hao jaatI hO.Bart jaI kao nainahala sao saMskarid ko ilayao
baulaayaa jaata hO tba Bart jaI sao kOkoyaI khtI hOM “kCuk kaja ivaiQa baIica
ibagaaro}.BaUpit saurpit pur pgau Qaaro}.Ayaao 159.1. jaIvana safla janamafla payao.Ant
Amarpit sadna isaQaayao. Ayaao 160.2.”Bagavaana phlao
janma maoM rGaukula maoM ramajaI banakr Aayao. rajaa dSarqa ko dao AaOr janma
baakI qao [sailayao maaoxa na imalakr svaga- imalaa. laMka yauw jaItnao ko baad
yauwxao~ maoM svaga- sao dSarqa jaI BaI ramajaI kI jaIt ko ]plaxa maoM dovataAaoM
Wara p`stut ramajaI ka AiBanandna doKnao Aayao “toih Avasar dSarqa thM Aayao.tnaya ivalaaokI nayana
jala Cayao..tato ]maa maaoxa nahIM payaao.dSarqa Baod Bai> mana laayaao.laM 111.1 evaM 3.” dSarqa jaI nao
ramajaI kao sada pu~ kI dRiYT sao doKa. mana maoM pu~ m,aaoh Cayaa rha. kOkoyaI
sao ivavaah ]sako hI pu~ kao rajaa banaanao kI Sat- pr ikyao qao prntu puna:
ramajaI sao maaoiht hao yauvaraja ko AiBaYaok kI tOyaarI kr idyao. kOkoyaI ko
saamanao hue tao “ip`yaa p`aNa saut sava-sa taoro…Ayaao 25.3.du[- ko caar maaMga ikna laohU. 27.1….. doKhu kama svaBaava p`Baa}.Ayaao 24.2. rajaa kI
Zulamaula naIit qaI.ramajaI maoM Bai> ko sqaana pr pu~maaoh balavaana qaa.
ramajaI kao jaMgala Baojanao sao BaI kOkoyaI kao nahIM raok sako qao AaOr
jaMgala maoM tpsvaI ko jaIvana maoM rhnao kI Sat- lagaI qaI. yaVipt Bagavaana
ka Avatar pRqvaI ka Baar kma krnao ko ilayao hI huAa qaa “hirhaOM sakla BaUima ga$Aa[-.baa 186.4.” prntu jaMgala ka jaIvana tao kizna haota hO svayaM
ramajaI nao saIta jaI kao samaJaayaa “laagaihM Ait phar ko panaI.ivaipna ivapit nahIM jaa[-
baKanaI.Ayaao 62.1.”ijasa ramaQaama kI p`aiPt ko
ilayao saBaI kma-Qama- ko fla %yaagao jaato hOM ikntu dSarqa ]na sabaaoM kao
Apnaayao rha.Qama- kI p`%yaxa maUit- “ramaao ivaga`hvaana Qama-:.vaa ra baa. kao CaoD,kr
saamaanya Qama- kao Apnaayaa. Bart jaI sao ica~kUT maoM svayaM ramajaI nao kha
ik mauJao CaoD,kr saamaanya sa%yapaalana kao rajaa dSarqa nao Apnaayaa “raKa ra] sa%ya maaoih %yaagaa.Ayaao263.3.”
8.22. “AaOraoM ek gauPt mat sabaihM khaOM kr jaaor.SaMkr Bajana ivanaa nar
Bai> na pavaO maaor.] 45.” yah P`asaMga ramajaI Wara AyaaoQyaa
maoM nagarvaaisayaaoM kao vaata-laap ko saMdBa- maoM ]<ar kaND maoM hO.
bahut laaoga [sasao yah samaJa baOzto hOM ik ramajaI nao svayaM kha hO ik maorI
Bai> iSavajaI ko Bajana sao imalatI hO yaanaI ramajaI kI Bai> baaMTnao
vaalao iSavajaI hOM AaOr jaIvana Bar “vaM vaM hr hr”krto rh jaato hOM.
vastutqya hO ik kRpalau Bagavaana ko krkmalaaoM Wara satt
Bai> ka ivatrNa haota rhta hO ]samaoM kBaI BaI iSava kI Apoxaa nahIM kI
jaatI hO “Aivarla
Bai> maaMiga var igaw gayaao saurQaama.Ar 32.” “sagauna ]pasak maaoxa na
laohIM.itnhM khM rama Bai> inaja dohIM.] 111.3.” “Ba> iSaraomaiNa Bao p`hlaadU.baa 25.2.” jaba iSavajaI ka Ananya Ba> GaNTakNa- ]nasao maaoxa
maaMgaa tba ]nhaoMnao ]sao Bagavaana ko pasa jaanao kao kha.
ramajaI kI Bai> imalanao ko p`Qaana sa`aot hOM : 1.
sa%saMgait 2.saMt jana 3.Bagavat\ naama.[namaoM iSavajaI kI
AavaSyakta nahIM hO.
sa%saMgait evaM santjana :
“Bai>
tat Anaupma sauKmaUlaa.imalao jaao sant haoihM AnaukUlaa.Ar 15.2.naard jaI sao Apnaa rhnao ka sqaana jaba Bai> pUCtI hO
tba naard jaI ]sao “……inarntr vaOYNavamaanasaaina” satt vaOYNavaaoM ko maanasa maoM rhnao
kao khto hOM.” maanasa ArNya kaNDmaoM laxmaNa jaI
kao t%va&ana doto hue ramajaI khto hOM
“p`qamaihM
ivap`carNa Aitp`Iit.Ar 15.3.” “toih kr fla puina ivaYaya
ivaragaa.tba mama carNa ]pja Anauragaa.Ar 15.4.” “Bai> svatM~ sakla
gauNaKanaI.ibanau sa%saMga na pavahIM p`aNaI.] 44.3.svayaM ramajaI nao AyaaoQyaavaaisayaaoM kao batayaa hO.”
Bagavaana kRYNa ]wva jaI sao khto hOM “madqao- Qama-kamaaqaa-na\ Aacarna\
madpaEaya:.laBato inaScalaaM Bai>M mayyauwva sanaatnao.Baa 11.11.24. yaanaI ijasako saaro kaya- maoro ilayao hI haoto hOM vao
inaScala Bai> pato hOM.”“[YTapUto-na maamaova yaao yajaot samaaiht:.laBato maiya sad\Bai>M
ma%smaRit: saaQausaovayaa.Baa 11.11.47.[it maaM ya: svaQamao-Na Bajana\
ina%yamananyaBaak\.sava-BaUtoYau mad\Baavaao mad\Bai>: ivandto dRZ,ama\.Baa 11.18.44.yaanaI maorI p`sannata ko ilayao saavaQaanaI pUva-k
ya&aid tqaa Apnao Qama-anausaar
Ananya Baava sao mauJakao Bajata hO ]sao maorI inaScala Ananya BaiM> imalatI
hO. ivacaar krnao ka hO ik [na saBaI saaQanaaoM kao iSava jaI sao kao[- sambanQa nahIM hO.
hnaumaana jaI nao BaI ramajaI sao Bai> ka var maaMgaa “naaqa Bai> Ait sauKdaiyanaI.dohu
kRpa kir p`Bau AnapayanaI.sau 33.1.” AaOr ramajaI
evaM hnaumaana jaI ko [sa saMbaad pr manana krnao sao ramajaI kI Bai>
imalatI hO “yah saMbaad jaasau ]r Aavaa.rGaupit carNa Bai> saao[ pavaa.sau 33.2.” BarWaja mauina nao jaMgala jaato samaya ramajaI sao hI
BaiM> ka var maaMgaa “Aba kir kRpa dohu var yaohu.inajapd sarisaja sahja sanaohU.. sauina
mauina vacana rama mausakanao. … Ayaao 106.4.” Agas%ya mauina
nao “Aivarla Bai>
ivarit satsaMgaa.carNa sarao$h p`Iit p`saMgaa.Ar 12.6 .BaI ramajaI sao hI
Bai> ka var maaMgaa.” Ai~ mauina nao kha “Aba maOM jaanaa maOM EaI
catura[-.Baijaya tumaihM saba dova ivaha[-.Ar 5.4.” sarBaMga mauina
saba puNya kRt ramajaI kao dokr Bai> lao laI “jaaoga ja& jap tp mauina kInha.p`Bau kh do[-
Bai> var laInha.Ar 7.4.” sautIxaNa mauina
“mana vaca kma- ramapd saovak.sapnaohu Aana Baraosa na dovak.Ar 9.1.” ramajaI nao SabarI
sao kha “kh rGaupit saunau BaaimanaI baata.maanaaO ek Bai> kr naata.Ar 34.4.”
“SaM klyaaNaM kraotIit SaMkr : sa%saMga:” yaanaI sa%saMga Wara hI klyaaNa
haota hO “……….sa%saMgait maihmaa nahIM gaao[-.. vaalmaIik naard GaTyaaoina.inaja
inaja mauKna khI inaja haonaI. baa 2.1 evaM 2.”
saMt evaM sa%saMgait kI trh Bagavaana ka naama klyaaNakta-
hO “rama naama kao
klpt$…….baa 26.” “naamajapt p`Bau iknh p`saadU.Ba>iSaraomaiNa Bao
p`*laadU.baa 25.2.”Bai> AaOr ramanaama maoM kao[-
Baod nahIM hO “vaYaa-?tu rGaupit Bagait tulasaI Saaila saudasa.ramanaama var
varNayauga EaavaNa Baadao maasa.baa 19. yaanaI ‘ra’ evaM
‘ma’ hI saavana Baadao mahInaa hOM.[nakI vaYaa- sao hI Bai> $pI kRiYa kaya-
calata hO.”Bagavaana svayaM ]dar hOM “eosaao kao ]dar jagamaahIM.ivanayapi~ka 162.” “jaanat p`Iit rIit rGaura[-.ivanayapi~ka 164.”
‘SaMkr Bajana’
yaha^M maQyamapd laaopI samaasa hO yaanaI SaMkr ko samaana Bajana. jaOsao SaMkr
idnarat ramajaI kao japto hOM ]saI trh kI Bai> krnaI haogaI. ‘SaMkr Bajana’
aka Aqa- iSava yaa SaMkr ka Bajana Aqa- samaJanaa BaUla hO jaOsaa ik }pr idyao
gayao ]dahrNaaoM sao spYT hO.
daoha maoM ‘gauPt
mat’ ka Aqa- hO ik laIlaa Avasqaa maoM ramajaI Apnaa Sauw sva$p bata rho
hOM jaOsaa ik SaMkr jaI ek baar pava-tI ko saaqa vanaBa`maNa maoM manahI mana
saaoMca rho hOM “gauPt $p Avatro] p`Bau.baa 48.”[saIilayao daoha maoM
ramajaI nao ‘gauPt mat’ kha hO. gauPt mat ka ek yah BaI Baava hO ik sant
yaa santsaMgait ivanaa Bagavaana kI kRpa ko nahIM imalatI ‘ivanau hir kRpa imalahIM nahIM
santa.sau 6.2.” ]> daoha maoM SaMkr klyaaNavaacak hO
tqaa yah iSava yaa mahadova ka baaoQa nahIM hO.hirvaMSa
p 3 maoM
kha hO “SaMkraoisa
sada dova . tt: SaMkrtaM gat:.”
8.23. “maaoh na naair naair ko $pa .
pnnagaair yah naIit AnaUpa. ] 115.1.” Bai> ina$pNa
p`saMga maoM kagaBausauMDI jaI nao ga$D, jaI sao yah isawant batayaa hO.
Bai> satI naarI kI trh hO ijasao maayaa $pI naarI p`Baaivat nahIM kr saktI.
jaanakI jaI ko satI%va ko saamanao laMka kI duYTa raxaisayaa^M kuC nahIM kr
sakIM. naarI kao doKkr kuC nar laubQa hao jaato hOM prntu ek naarI kao doKkr
dUsarI naarI nahIM laubQa haotI. [sa p`saMga maoM baalakaND kI caaOpa[- sao kuC
laaoga ivaraoQaaBaasa batato hOM “rMgaBaUima jaba isaya pgauQaarI.doiK $p maaohO nar naarI.baa 247.2.” iksaI BaI pd ka
Aqa- doSa evaM kala ko ivacaar sao ikyaa jaata hO yaanaI saMdBa- pr phlao
ivacaar ikyaa jaata hO. daonaao caaOpa[ dao p`saMga sao hOM At: daonaaoM kI
tulanaa Ba`maa%mak hO. maaoh Anaokaqa-k Sabd hO. [saka p`yaaoga Alaga Alaga
Aqaao-M maoM huAa hO.jaOsao : 1. “Bayao maaohvaSa saba narnaaha. baa 247.4.” yaha^M maaoh ka Aqa- pScaa<aap hO. 2.ga$D, jaI nao ramajaI kao naagapaSa ko
p`krNa ko baaro maoM kha “maaoih Baya] Ait maaoh p`BaubanQana rNa mah^M inariK.] 68 jaao Ba`ma yaa saMSaya yaa A&anata ka baaoQak hO ik ramajaI
Bagavaana hOM yaa kao[- saaQaarNa manauYya.” [satrh sao pustk maoM ‘maaoh’ ko 74
]dahrNa maanasa sao idyao gayao hOM jaha^M iBanna iBanna Aqa- ko ilayao maaoh
Sabd ka p`yaaoga huAa hO prntu yaha^M kuCok hI idyao jaa rho hOM.
k. A&ana
vaacak maaoh ko dRYTant : ‘jaao nahIM haot maaoh Ait maaohI. ] 68.2 ga$D, jaI nao kagaBausauMDIsao kha.’‘tumahI na saMSaya maaoh na maayaa. ] 69.2.’ ‘maaoh na AnQa kInh koih koih. ] 69.3. ‘naRp AiBamaana maaoh vaSa
ikMbaa.hir Aanaoisa saIta jagadmbaa.sau 19.3.hnaumaana
jaI ravaNa kao khto hOM.’ .
K.saaMsaairkvastu
sao p`oma vaacak maaoh ko dRYTant : ‘krihM maaohvaSa nar AGa naanaa.] 40.2.ramajaI nao Baa[-yaaoM sao kha.’‘pirhir maana maaoh mad Bajahu
kaoSalaaQaISa.sau
39.ivaBaIYaNa jaI ravaNa kao khto hOM.’ ‘maaoh sakla
vyaaiQana kr maUlaa.] 120.15.’
ga. s~I maoM kama
yaa vaasanaa vaacak maaoh ko dRYTant : ‘maaoh ivaipna kh naarI basanta.Ar 43.1.naard evaM ramajaI saMvaad.’‘…… mauina maaoh saao Acarja BaarI.baa 123.4’ ‘mauina Ait ivakla maaoh Ait naazI.baa 134.3.’ naard jaI ka
ivavaah ko ilayao Aatur haonaa.
Ga. Bagavaana maoM
AitSaya p`oma vaacak maaoh ko dRYTant : ‘maaoh magana nahIM mait ivadoh kI.maihmaa isaya
rGauvaIr sanaoh kI.Ayaao 285.4.ica~kUT maoM janak jaI kI isqait.
ca.Bagavaana maoM AivaSvaasa
vaacak maaoh ko dRYTant : ‘yaha^M maaoh kr karNa naahIM.] 71.4. kagaBausaunDI jaI nao ga$D, jaI kao AaSvast ikyaa ik Aap kao
Bagavaana maoM AivaSvaasa haonao ka p`Sna hI nahIM ]zta.’‘jaba kCu kala kiryao satsaMgaa.] 60.2 iSava jaI nao ga$D, jaI kao samaJaayaa.’‘Kod iKnna mana tk- baZ,a[-.Baya]
maaoh vaSa tmhro naa[-M.] 58.1.iSava jaI ]maa kao ramajaI
maoM AivaSvaasa ka smarNa kra rho hOM..
C. dOvaI [-SvarIya maayaa vaacak maaoh
ko dRYTant: ‘iSava ivariHca kh maaohO kao hO vapura Aana.] 62.iSava BavaanaI saMvaad.’
ja.laaoBa
vaacak maaoh ko dRYTant : ‘kaOD,I
karNa maaohvaSa krihM ivap` gau$ Gaat.] 99.’
Ja. daoYa vaacak maaoh ko dRYTant : ‘jaao maitmand ivaYayavaSa kamaI.p`Bau pr maaoh Qarih [ima svaamaI..
naaOka$Z, calat jaga doKa.p`bala maaohvaSa Aapuna laoKa.] 72.1 evaM 3.’
T.maUCa- vaacak maaoh ko dRYTant : ‘maaoh maaoho
sakla maM~Na to mauK maUMid. .AihravaNa
bandraoM kao maUiC-t kr ramajaI evaM laxmaNajaI kao lao gayaa.
z.maayaakaya- ko karNa maaoh ka dRYTant : ‘maayaakRt gauNa daoYa
Anaoka.maaoh manaaoja Aaid Aivavaoka.
] 56.1.kagaBausauMDI ko
inavaasa pva-t ko baaro maoM iSavajaI ]maa kao bata rho hOM.’ ‘sauK sandaoh maaoh pr maayaa gauNa gaaotIt.baa 199 dSarqa evaM kaOSalyaa kI isqait.’
D. ivaflata
vaacak maaoh ka p`yaaoga : ‘p`Bau pr
maaoh Qarih jaD, p`aNaI. baa 116.1 iSavajaI ]maa kao bata rho hOM.’
Z.Aanand vaaoQak maaoh ka p`yaaoga: ‘rmaa samaot rmaapit maaoho.baa 316.2.ramajaI kI baaratI doKkr laxmaI
naarayaNa Aanaindt hao gayao.’
t.AnQakar vaacak maaoh ka p`yaaoga: ‘rama saiccadanand idnaoSaa.nahIM t^Mh maaoh inaSaa lavalaoSaa.baa 115.3 iSavajaI ]maa sao khto hOM.
d.AaScaya- vaacak maaoh ka p`yaaoga: saMdiBa-t caaOpa[- maoM ‘doKI $p maaoho nar naarI’maoM maaoh
AaScaya- ka vaaoQa krata hO. s~I pu$Ya saba laaoga saItajaI ko saaOMdya- ‘jagat jananaI Atuilat Ciba BaarI. baa 247.1.’ sao AaScaya- caikt hao gayao.
8.24. “rGauvaMSaBaUYaNa cairt jao nar khihM saunaih jao gaavahIM.kilamala
manaaomala Qaao[ ivanau Eama ramaQaama isaQaavahIM..
satpMca caaOpa[- manaaohr jaaina jao nar ]r Qaro. da$Na AivaVa pMca
jainat ivakar EaIrGaupit hro.. ] 129. CMd 2.”
‘rGauvaMSaBaUYaNa’ yaha^M ivaSaoYya hO tqaa ‘satpMca caaOpa[-‘]saka ivaSaoYaNa
hO. satpMca ko k[- Aqa- ikyao jaato hOM. sabaka Baava ek hI hO ik ramajaI kI
laIlaa ko AnaokaoM p`saMgaaoM maoM sao kuCok ko BaI satt gaana evaM EavaNa tqaa
manana AMt:krNa kao Sauw krta hO tqaa ramaQaama ka AiQakarI banaata hO. satpMca
ko kuCok Aqa- naIcao saMga`iht hOM.
k. satpMca ka ek ivacaar‘AMkanaama vaamatao gait:’ sao ‘satpMca’
kI maa~a hu[- 5100 yaanaI ramaayaNa ko 5100 caaOpa[- vaalao ramajaI ko
laIlaacairt kao laya saur tala maoM gaana krnao yaa EavaNa krnao sao ramajaI
kama k`aoQa laaoBa maaoh tqaa AiBamaana kao dUr kr Apnao Qaama ko AiQakarI
banaa doto hOM. ‘rGaupit cairt samaasa baKanaa.laM 59.1.saMjaIvanaI pva-t lao jaato samaya AyaaoQyaa maoM BartjaI kao hnaumaana
jaI nao saMxaop maoM ramacairt saunaayaa.’ ‘yah saba gauPt cairt maOM gaavaa.] 88.2.kagaBausaMDI jaI nao ramajaI kI gauPt maayaa ko baaro maoM
ga$D, jaI sao saunaayaa ’ ‘vyaasa samaasa svamait AnausaarI.] 122.1.khIM
saMxaop tqaa khIM ivastar sao kagaBausauMDI jaI nao ramacairt ga$D, jaI kao
saunaayaa.
K.‘satpMca’ ka ek Aqa- yah hO ik ramajaI ko cair~ $pI sa%ya
kao pa^Mca p`karsao p`itpaidt
ikyaa gayaa hO ‘vyaasa samaasa svamait Anau$pa.’ ‘saUJaih ramacairt maiNamaainak.gauPt
p`kT jahM jaao jaoih Kainak.baala kaMD
baMdnaa caaO 4.’ yaanaI ramakqaa ‘ivastRt’ ‘saMixaPt’ ‘yaqaaqa- Baava sao’
‘p`kT’ tqaa ‘gauPt’ vaiNa-t hO. caaOpa[- khnao sao caaOpa[- ko saaqa CMd
saaorza daoha Aaid maanasa ko saba trh ko pdaoM ka ekIkRt baaoQa haota hO
@yaaoMik saba maoM caar caar carNa hOM. manaaohr Sabd ka Baava hO ‘yah mah^M rGaupit naama ]dara.Ait pavana purana Eauit saara.baa 9.1.’
ga.‘satpMca’ ka ek Anya Aqa- hO ik
ramajaI ko sva$p vaalao paMca saat caaOpa[- kao BaI )dyaMgama krnao sao AivaVa
maayaa ka naasa haota hO. ramajaI ko baala sva$p ka kagaBausauMDI jaI nao
caaOpa[- tqaa daoha ko saaqa saat pdaoM maoMvaNa-na ikyaa hO jaao ]<ar kaND daoha 75 ko “markt maRdula klaovar syaamaa.AMga AMga p`it Ciba bahu kamaa.” sao laokr daoha 76 ko “$p raiSa naRp Aijar ibaharI.naacahI inaja p`itibaMba inaharI”tk hO.[sao
)dyaMgama krnao kao kha hO.
paMca saat caaOpa[- sao ArNya kaND ko saMt laxaNa vaalao
Baaga daoha 44 ko “YaT ivakar ijat AnaGa Akamaa………. sao laokr daoha
45 ko “gaavaihM saunaihM sada mama
laIlaa. hotu riht priht rt saIlaa” tk )dyasqa krnao kao kha hO.
Ga. ‘satpMca’ sao ek Anya Aqa- maoM saat tqaa paMca ka
yaaoga baarh maanaa jata hO. yah ramajaI Wara AyaaoQyaavaaisayaaoM kao
sambaaoiQat ikyao jaanao vaalao Baaga ]<ar kaND daoha
42ko
“baD,o Baaga
maanauYa tna pavaa…….” sao laokr daoha 46 tk “takr sauK saao jaana[ pranaMd
saMdaoh.”tk ko manana sao AMt:krNa Sauw haota hO
tqaa ramaQaama imalata hO.
ca.ek Anya Aqa- maoM “maQaukr sairsa sant gauNa ga`ahI.baa 9.3.” vaalaoBaava sao samainvat haonao kao batayaa gayaa hO.
[sako Anausaar “sakla SaaOca kir jaa[- nahayao.baa 226.1.”
janakpur maoM ramajaI evaM laxmaNa jaI kI ]pisqait sao laokr AyaaoQyaa kaND ko Bart
p`oma tk ko pa^Mca saaO caaOpa[yaaoM kao manana krnao kao kha gayaa hO.
C. ek Anya Baava maoM inamnaaMikt caaOpidyaaoM kao satt manana
yaaogya batayaa hO.
naIla sarao$h naIla maiNa naIla naIr Qar Syaama.AMga AMga pr baairyao
kaoiT kaoiT satkama.baa 146.
naIla jalaja tnau Syaama kama kaoiT SaaoBaa AiQak.sauinayao tasau gauNa
ga`ama jaasau naama AGa Kga vaiQak.ik 30.
p`sannataM yaa na gataiBaYaoktstqaa na mamlao vanavaasa du:iKt:.mauKambauja
EaIrGaunandnasya maoM sadastu saa maMjaulamaMgalap`da.Ayaao 2. naIlaambauja SyaamalakaomalaaMga saItasamaaraoipt
vaamaBaagama\.paNaaO mahasaayak caa$caapM namaaima ramaM rGauvaMSanaaqama\.Ayaao 3. sand`anand pyaaod saaOBaga tnauM pItambarM saundrma\. paNaaO vaaNa
sarasanaM kiTlasa<aUnaIrBaarM vahma\.. saItalaxmaNa saMyautM piqagatM
ramaaiBaramaM Bajao.Ar 2. kokIkNzaBanaIlaM
saurvarivalasad\ivap`padabjaica*nama\. SaaoBaaZ\yaM pItvas~M sarisajanayanaM
sava-da saup`sannama\.. paNaaO naaraca caapM kip inakr yautM banQaunaa
saovyamaanama\. naaOmaID\yaM jaanakISaM rGauvarmainaSaM puYpka$Z,ramama\.]<ar 1. kaoSalaoSa pdkMja maMjaulaaO kaomalaaja mahoSavaindtaO. jaanakI
krsaraoja lailataO icantksyamanaBaRMgasaMi&taO.]<ar 2.
ja.ek Anya Aqa- maoM paMcasaat sao pOMtIsa samaJakr ]<arkaND ko daoha 63 sao daoha 69 tk ko saMixaPt ramaayaNa kI
caaOpa[-yaaoM ka manana klyaaNap`d batayaa hO. saundrkaND
maoM daoha 41 sao 48 tk ivaBaIYaNa jaI kI SarNaagait ko p`saMga ko pOMtIsa
caaOpa[- BaI satpMca samaJao jaato hOM.
Ja.ek Anya ivacaar sao ramajaI ko Avatarkala sao naardjaIkI
stuit pya-nt YaDmauKI vaata- CaoD,kr
satpMca yaanaI paMca saaO caaOpa[-yaaoM ka manana krnaa batayaa hO.
T.kagaBausauMDI jaI
nao ramajaI ka baala$p doKa qaa tqaa kaOSalyaajaI kao ivaSva$p ka dSa-na
ramajaI nao idyaa qaa. yao p`saMga BaI saat saat caaOpidyaaoM maoM vaiNa-t
hO.[sao BaI ‘sat’ Sabd Wara samaJanaa caaihyao.
z.ek ivacaar sao satpMca sao saat evaM paMca dao AMkao kI
trh yaanaI rama evaM saIta daonaaoM t%va ko Bajana sao samaJanaa caaihyao.
kovala saIta maoM p`oma ko karNa ravaNa maara gayaa tqaa kovala rama maoM
p`omavaalaI SaUp-naKa Apmaainat hu[- prntu daonaaoM kao Bajanao vaalao
ivaBaIYaNa rajyaaiQakar sao sammaainat hue.
D. ]pyau-> ivacaaraoM sao yah isaw haota hO ik manaaohr
caaOpa[yaaoM ka ta%pya- maa~ caaOpa[- hI nahIM Cnd saaorza daoha Slaaok saba
saMyau> hOM. maanasakar nao kha hO “pur[na saMGa na caa$ caaOpa[-.baa 36.2.” yaanaI ramaayaNa kI caaOpa[yaa^M saGana pur[na p~ hOM tqaa
CMd daoha saaorza [%yaaid [sako kmala ko fUla hOM.kmalayau> hI pur[na
sauSaaoiBat haota hO na ik kmala CaoD,kr.At: satpMca caaOpa[- Sabd sao daoha
saaorza Cnd saba kao samaJanaa caaihyao na ik kovala caaOpa[- kao. ramajaI ko
yaha^M jaait yaaoina Aaid ka BaodBaava nahIM hO. inaYaad SabarI jaTayau
sauga`Iva ivaBaIYaNa saba ]nako p`omaBaajana hue hOM “ramaih kovala p`oma ipyaara.jaana lao] jaao jaanainahara.Ayaao 136.1.”
8.ek naarayaNa hI
]pasya @yaaoM ?
P`astut saar saMxaop [- sana\ 1987 maoM EaIpra=\kuSa
saMskRt saMskRit saMrxaa pirYad hulaasagaMja sao p`kaiSat iWtIya saMskrNa pr
AaQaairt hO. maUla ivaYaya kao Aalaaoikt krto hue pustk ko p`arimBak baarh
pRYzaoM maoM vat-maana svaamaIjaI EaIrMgaramaanaujaacaaya- jaI ko p`kaSakIya
evaM p`a@kqana idyao gayao hOM. baad ko 27 pRYzaoM maoM maUla ivaYayavastu ko
ekmaa~ p`Sna “ek naarayaNa hI ]pasya @yaaoM ? ”ko samaaQaana maoM japmaalaa ko 108 danao ko samaana ‘108 samaaQaana-saumana’kI ]%kRYT p`stuit
hO. [sa
p`stuit kao ‘pra=\kuSa-smaRit’ khI jaayao tao kao[ AitSyaaoi> nahIM
haogaI.EaIsvaamaI jaI maharaja kI ek Anya pustk “dovatantraoM kI AaraQanaa @yaaoM nahIM?” [sa pustk ka pUrk
hO yaa yaaoM khoM ik daonaaoM ek dUsaro ko pUrk hOM AaOr ]saka BaI saar saMxaop saBaI pustkaoM ko baad EaIsvaamaI jaI maharaja kI
16vaIM pustk ko $p maoM doKa jaa sakta hO.
samaaQaana-saumana1. Saas~ ko vacana
Bagavaana kI Aa&a hOM evaM jaao Saas~aoM ka ]llaGaMna krto hOM vao Bagavad\
Ba> tqaa vaOYNava khlaanao ko AiQakarI nahIM hOM.maanava klyaaNa ko ilayao
Bagavaana kI Aa&a hO“manmanaaBava mad\Ba>ao
maVajaI maama\ namasku$.maamaovaOYyaisa yau@%vaOvamaa%maanaM
ma%prayaNa:.gaI 9.34.mauJamaoM mana lagaakr maorI pUjaa tqaa namaskar krko mauJao p`aPt krta hO.” “AnanyaaiScantyantao maama\ yao
janaa: pyau-pasato.toYaaM ina%yaaiBayau>anaaM yaaogaxaomaM vahamyahma\.gaI 9.22.mauJamaoM AnanyaBaava
yaanaI Anya dovataAaoM kao %yaagakr lagao rhnao vaalao saba AavaSyak pdaqa- p`aPt
krto hOM AaOr ]nakI rxaa krta hU^M”“AnanyaonaOvayaaogaona maaM
Qyaayant ]pasato.toYaamahM samauwta- maR%yausaMsaarsaagarat\.gaI 12.6 evaM 7.AnanyaBaava sao maorI ]pasanaa krnao vaalao janma
maR%yau ko saagar kao par kr jaato hOM.”saaMsaairk baMQana
$pI kamanaaAaoM kI pUit- vaalao dovataAaoM sao ]dasaIna rhto hue Bagavaana maoM
hIM manaaoyaaoga sao lagaa rhnaa Saas~ kI Aa&a hO.
samaaQaana-saumana2. “dOvaI ih eYaa gauNamayaI mama
maayaa dur%yayaa.maamaova yao p`pVnto maayaamaotaM trint to.gaI 7.14. Bagavaana khto hOM maorI SarNaagait maa~
sao hI saMsaar kI kizna maayaa kao par kraogao.eosao Ba> ka
kBaI ivanaaSa nahIM haota“na mao Ba>: p`NaSyait.gaI 9.31.”ek naarayaNa kI ]pasanaa sao hI maayaa
banQana sao CUT sakto hOM.
samaaQaana-saumana3. maanava yaaoina
CaoD,kr Anya yaaoinayaa^M kmaao-M ko Baaoga ko ilayao imalata hO.maanava SarIr
Bagavaana kI inaho-tukI kRpa sao imalata hO ijasaka ekmaa~ ]_oSya [sa SarIr kao
mana evaM [ind`yaaoM ko saaqa Bagavaana kI p`aiPt maoM lagaaa donao ka hO “ivaica~a doh sampi<arISvaraya
inavaoidtuma\.pUva-maova kRta ba`*mana\ hstpadaid saMyautma\..”
samaaQaana-saumana4. jaD, caotna $pI
samast jagat naarayaNa ka SarIr hO tqaa naarayaaNa SarIrI yaanaI Aa%maa hOM.
At: yah maanava SarIr ]nhIM ka haonao ko karNa ]nhIM ko ilayao hO “tdqa-maova saklaM jagadotccaracarma\.”
samaaQaana-saumana5. SarNaagat kI rxaa
krnaa tqaa saba daoYa BaUlakr dyaa krnaa naarayaNa ko svaaBaaivak gauNa hOM
ijasao SarNya evaM vaa%salya gauNa khto hOM “va`jaaima SarNaM ivaYNauM SarNaagatva%salama\.”
samaaQaana-saumana6. doh [ind`ya mana
p`aNa evaM bauiw sao Aa%maa pRqak evaM ivalaxaNa hO.yah prmaa%maa ka SaoYa evaM
Baaogya vastu hO.SarIr maoM Aa%mabauiw rKto hue naarayaNa ko Aitir> Anya
dovata kI ]pasanaa maoM laganao vaalao kao caaor evaM Aa%maapharI kha hO. p`isaw
vaOYNava saMt EaIlaaokacaarI svaamaI nao ilaKa hO ik AnyadovaaoM kao Bagavaana
ko samaana maananaa tqaa ramajaI Bagavaana kRYNa maoM maanava Baava rKnaa evaM
Acaa-maUit- maoM kaz p%qar yaa Qaatu Aaid ka Baava rKnaa Bagavatapcaar hO jaao
Aa%maaphar ko samatulya hO.
samaaQaana-saumana 7. samast saRiYT ka
saRjana palana evaM saMhar ko maUla karNa naarayaNa hI hO. [saI karNa sao
Saas~aoM nao naarayaNa ka hI pUjana Qyaanaaid krnao kI Aa&a dI Ho “karNantu Qyaoyama\. ba` saU.”“tjjalaanaIit
Saant ]pasaIt. ba` saU”.
samaaQaana-saumana 8.vaod maoM
naarayaNa kao hI prt%va kha hO. p`layakala maoM naarayaNa hI SaoYa rhto hOM.
jagat maoM savaa-ntyaa-maI evaM sava-vyaapk naarayaNa hI hOM“naarayaNa: prba`*ma\ t%vaM
naarayaNa: pr:.naarayaNa: praojyaaitra%maa naarayaNa: pr:.”Pa`layakala maoM naama $p sao riht haokr samast saRiYT
naarayaNa ko poT maoM rhtI hO “A<aacaracar ga`hNaat\.ba` saU .”
samaaQaana-saumana 9. naarayaNa kI
]pasanaa Ait saulaBa hO.smarNa maa~ sao hI yao jaIva ka klyaaNa krto hOM “smart: padkmalamaa%maanaip yacCit.” ek dla tulasaI hI [nakI saovaa hO“jaanat saudamaa Baa[-
hmarao sauBaa] tuma ek dla tulasaI maoM jaa]^M maOM ibaka] hao.ima~ saudamaa kRYNa.” EaIyaamaunaacaaya-
nao kha hO ik Bagavaana ko carNaaoM maoM ekbaar kuCBaI Aip-t kr donao pr sakla
AmaMgala ka naaSa hao jaata hO“%vad=\iGa`maui_Sya kdaip konaicat\ yaqaa tqaavaa|ip sakRt kRtaoHjaila:
. tdova mauYNaa%yaSauBaanyaSaoYat: SauBaaina puYNaait na jaatu hIyato.Aalavandar stao~ r%na 28.”p`*laad jaI nao saaiqayaaoM kao batayaa ik naarayaNa kI ]pasanaa maoM
kao[ pirEama nahIM hO “na ih AcyautM p`INayatao bahu Aayaasa:….Baa 7.6.19.”
samaaQaana-saumana 10.ekbaar
dovataAaoM nao ivaYNau Bagavaana evaM SaMkrjaI maoM kaOna balavaana hO eosaa
jaananao ko ilayao daonaaoM kao laD,a idyaa. laD,a[ maoM Bagavaana ivaYNau nao
iSava jaI ko QanauYa kao iSaiqala kr idyaa.dovataAaoM evaM ?iYayaaoM nao
ivaYNauBagavaana kao SaMkr jaI sao EaoYz maanaa
“AiQakM
maoinaro ivaYNauM dovaa: saiYa-gaNaastda.vaa ra baala
75.20.”
samaaQaana-saumana11.“vaodo ramaayaNao caOva Baarto
BartYa-Ba.AadaO maQyao tqaa caanto sava-~ hir: gaIyato.” samast Qama-Saas~aoM maoM sava-~ Bagavaana ka
hI gauNagaana hO tqaa AnyadovaaoM kI
cacaa- gaaONa$p sao kI gayaI hO. Agar Anyadova ]pasya haoto tba]naka p`Qaana $p
sao ]llaoK haota.
samaaQaana-saumana12.“dovadovaao hir: ipta.” “…… dovadovaao
janaad-na:.Baa 3.7.20.” “tmaISvaraNaaM prmaM mahoSvarM tM dovatanaaM ca
prmaM ca dOvatma\.”naarayaNa saBaI dovaaoM ko dova hOM tqaa [-SvaraoM ko
[-Svar hOM.
samaaQaana-saumana13.ek naarayaNa hI hOM ijanako
carNakmala sao gaMgaa inaklakr jagat ka klyaaNa kr rhI hO“yat\ SaaOca
ina:saRtsair%p`varaodkona tIqao-na maUQa-nyaiQakRtona iSava: iSavaao|BaUt\ . Baa 3.28.22.Bagavaana ko carNaaodk gaMgaa kao QaarNa
krnao ko hI karNa iSava piva~ hue.” iksaI Anya dovata ko carNa sao
kao[- BaI klyaaNakarI nadI nahIM inaklaI hOM.
samaaQaana-saumana14.baaNaSayyaa pr pD,o BaIYmaiptamah
nao kha ik naarayaNa piva~aoM maoM Ait piva~ evaM sava-maMgalaaoM ko maMgalahOM “piva~aNaaM piva~M yaao maMgalaanaaHca maMgalama\.EaIivaYNausahsa`naama.”
samaaQaana-saumana15.Bagavaana ka naama smarNa maM~ kI
~uiT tqaa doSa kala kI nyaUnata ka pUrk hO“maM~t: tM~tiCd`M doSakalaah-vastut:. sava-M kraoit
inaiSCd`M naama saMkIt-naM tva.Baa 6. ekbaar naarayaNa naama laokr Ajaaimala
saba papaoM sao mau> hao gayaa.
samaaQaana-saumana16.Bagavaana ko AayauQaaoM ko
saMyaaoga sao klyaaNa haota hO jaao iksaI Anya dovaaoM ko saaqa nahIM haota.]nako
AayauQa kao p`oma sao QaarNa kro yaa
kaopBaajana hao sava-da klyaaNap`d haota hO. cak`aMikt vaOYNava klyaaNaBaajana
haoto hOM. Bagavaana ko cak` sao kaopBaajana haokr iSaSaupala mau> hao
gayaa.
samaaQaana-saumana17.saBaI Qamaa-valambaI maRtk ko
klyaaNa hotu Eaawaid ipNDdana krto hOM.iksaI BaI dova ka ]pasak hao ipND ko
pScaat\ “AnaaidinaQanaao
dova: SaMKcak`gadaQar:.Axayya puNDrIkaxa: p`otmaaoxap`daoBava.” [saItrh “AnnahInaM ik`yaahInaM vastuhInaM ca
yad\Bavaot\.t%sava-maicCd`mastu hronaa-maanauvat-naat\.” [sasao yah isaw
haota hO ik tp-Na p`aqa-naa naarayaNa naama sao krnao pr hI p`ota%maa ka
klyaaNa saMBava hO.
samaaQaana-saumana18.Bagavaana ka ek naama ‘Aiva&ata’hO yaanaI jaao
SarNaaqaI- ko ApraQa kao BaUla jaata hO. iksaI Anyadovata ko saaqa eosaI isqait
nahIM hO.
samaaQaana-saumana19. Qama- Aqa- kama maaoxa saba ko fla
donao vaalao ek maa~ Bagavaana naarayaNa hI
hOM. caaraoM kao Alaga Alaga sakama yaa inaYkama Baava sao jaao BaI caah
rhtI hO sabakI pUit- naarayaNa ko Aitir> Anya kao[- krnao vaalao nahIM hOM“Akama: sava-kamaao vaa maaoxakama ]darQaI:. tIva`oNa Bai>yaaogaona
yajaot pu$YaM prma\.Baa 2.3.10.
samaaQaana-saumana20. kaya-isaiw hotu saBaI Qaaima-k
kR%yaaoM ka SauBaarmBa “! ivaYNau: ivaYNau: nama: prmaa%manao” ko saMklp sao haota hO.[sako ibanaa
saMklp AQaUra rhta hO.
samaaQaana-saumana21. Bagavat\ p`aiPt ko ilayao ]nakI
SarNaagait hI ]paya maa~ hO “tmaova ivaid%vaaitmaR%yaumaoit naanya: pnqaa Ayanaaya ivaVto.” Bagavaana kRYNa
nao BaI saMsaarsaagar sao ]war hotu ApnaI SarNaagait hI batayaI hO “maamaova yao p`pVnto maayaamaotaM
trint to.gaI 7.14.”
samaaQaana-saumana22.EaImad\Baagavat sknQa 6 maoM
Ajaaimala kI kqaa hO.yamadUtaoM nao yamaraja sao paipyaaoM ka laxaNa pUCa
ijanhoM ]nakI maR%yau ko baad QartI sao yamalaaok maoM laanaa qaa. yamaraja nao
vaOYNavaaoM kao CUnao sao manaa kr idyaa AaOr batayaa ik maOM kovala
AvaOYNavaaoM ko ilayao hI AiQakRt hU^M.
samaaQaana-saumana23.Bagavaana maoM dRZ, ivaSvaasa
haonao ko karNa Bagavaana ko Ba> kao iksaI Anya sao kao[- Baya nahIM haota. rajaa
rhUgaNa nao jaD,Bart jaI kha “naahM ivaSaMko saurrajavaja`ana\ na ~yaxaSaUlaana\ na yamasya dNDat\.
na Aigna Ak- saaoma Ainala iva<ap As~at\ SaMko BaRSaM
ba`*maivadao|vamaanaat\.Baa 5.10.17. [nd` ko vaja`
SaMkr ko i~SaUla Aaga saUya- vaayau Qanavaana evaM As~ mauJao BayaBaIt nahIM
krto prntu Bagavaana ko Ba> ko Apmaana sao maOM BayaBaIt rhta hU^M.
Bagavaana kI ]pasanaa kI [tnaI maihmaa hO.
samaaQaana-saumana24. saMklp maM~ “! ivaYNau: ivaYNau: nama:
prmaa%manao” maoM Bagavaana ko naama ka hI maha%mya hO.
samaaQaana-saumana25.“naanya: pnqaa Ayanaaya ivaVto.pu saU .” maaoxa yaanaI Bagavat\p`aiPt ko ilayao Bagavaana kao
CaoD,kr kao[- Anya ]paya nahIM hO.
samaaQaana-saumana26.“p`BaurhmanyanaraNaaM na
vaOYNavaanaama\..” vaOYNavaaoM ka maOM inayanta nahI hU^M eosaa yamaraja nao
Apnao dUtaoM kao kha. naarayaNa ]pasak kao yama ka Baya nahIM hO.
samaaQaana-saumana27. “Aanand ba`*maNaao ivaWana\ na ivaBaoit kutScana\..” Bagavad\Ba>
iksaI sao nahIM Drto.
samaaQaana-saumana28.rajaa KT\vaaMga nao Bagavaana maoM
mana lagaakr dao GaD,I maoM hI maaoxa pa ilayaa qaa. &anaI laaoga sabakuC
Bagavaana kao Aip-t kr ]nhoM SaIGa` p`aPt kr laoto hOM“xaNaona ma%yao-na kRtM manaisvana:.sanyasya saMyaa%yaBayaM hro:
pdma\.”
samaaQaana-saumana29. gaBa- maoM ekmaa~ Bagavaana hI
rxaa krto hOM “sa rixata rxait yaao ih gaBao-.Baa 7.2.38.” ivacaar kroM ik eosaa
]pasya AaOr kaOna hao sakta hO.
samaaQaana-saumana30. Bagavaana kta- kmaa-id ko Qaark
hOM “AiKlakark
Sai>Qar:”
samaaQaana-saumana31. naarayaNa hI vaacya tqaa vaacak
hOM “sava-vaacyavaacaktyaa
Bagavaana\ ba`*ma$pQaRk\.”
samaaQaana-saumana32.kovala
naarayaNa ka &ana haonao sao samastvastu ka &ana hao jaata hO “ekona iva&anaona sava-M iva&atM
Bavait.”
samaaQaana-saumana33.“yasya p`sannaao Bagavaana\
gauNaO: maO~\yaaidiBa: hir:.tsmaO namaint BaUtaina inamnama\ Aap: [va svayama\.Baagavat 4.9. 47.”Bagavaana ko p`sanna haonao sao samast dovagaNa natmastk haoto hOM.
samaaQaana-saumana34. jaOsao Baunao hue yaa ]baalao hue
Qaana sao AMkur nahIM inaklato ]saItrh Bagavaana kao Bajanao vaalao puna: janma
nahIM laoto.
samaaQaana-saumana35.ba`a*maNaaoM
ko tqaa dovataAaoM ko dova evaM Aa%maa naarayaNa hI hOM. “ivap`aNaaM dovadovaanaama\
Bagavaanaa%madOvatma\.”
samaaQaana-saumana36.ba`*maa nao kha hO ik maoro tqaa
sakla laaokaoM ko gau$ naarayaNa hI hOM “mamaaPyaiKlalaaokanaaM gau$naa-rayaNaao gau$.”
samaaQaana-saumana37.sabaaoM ko BaItr tqaa baahr
naarayaNa hI vyaaPt hOM “Antba-ihSca t%sava-M vyaaPya naarayaNa: isqat:.”
samaaQaana-saumana38.Bagavat\ Sabd vaacya naarayaNa hI hO
tqaa yah p`akRt gauNaaoM sao mau> hO “Bagavat\ Sabdvaacyaaina ivanaa hoyaOgau-NaaidiBa:.”
“maO~oyao Bagavat\ Sabd: vaasaudovao na Anyaga:.”
samaaQaana-saumana39.Ba>aoM pr Anauga`h krnao ko
ilayao Bagavaana Aatur rhto hOM “SatM vayaisa kOSaaoro BaR%yaanauga`h katrma\.Baa
3.28.17.”
samaaQaana-saumana40. ba`*maa $d` [nd`aid laxmaI jaI kI
kTaxa sao eoSvaya-vaana haoto hOM AaOr vahI laxmaI jaI Bagavaana ko samaIp
rhnao sao ‘EaI’ khlaatI hOM. eosao Bagavaana kao CaoD,kr AaOr kaOna ]pasya hao
sakta hO.
samaaQaana-saumana41.Apnao
AaiEataoM ko daoYa ko ilayao Bagavaana hI p`ayaiScat krto hOM.jaOsao ivaBaIYaNa
Wara kI gayaI ba`*mah%yaa tqaa AmbarIYa ko karNa dsa Avatar.
samaaQaana-saumana42.jaba
saBaI dovaaoM kao Aip-t namaskar Bagavaana koSava kao jaata hO tba koSava kI hI
]pasanaa EaoYztma hO “sava-dovanamaskar:
koSavaM p`itgacCit.” jaOsao saBaI jala kI gait samaud` hO AaOr ]sako baahr
ka jala vyaqa- hI saUK jaata hO @yaaoMik jaao samaud` maoM phu^Mcata hO vah
samaud` hI hao jaata hO.
samaaQaana-saumana43.samast
jaIva ko palana hotu hI ivaYNau Bagavaana ka Avatar haota hO. maanava palana kI
Apoxaa krta hO At: ivaYNau kI ]pasanaa EaoYz hO.
samaaQaana-saumana44.snaana ko
samaya Bagavaana naarayaNa hI smarNaIya hOM.
samaaQaana-saumana45.vas~
QaarNa krnao ko samaya naarayaNa hI smarNaIya hOM.
samaaQaana-saumana46.Piva~
haonao ko ilayao naarayaNa hI smarNaIya hOM “Apiva~ao piva~: vaa
savaa-vasqaaMgatao|ip vaa. ya: smarot\ puNDrIkaxaM sa baa(aByaantr: Sauica:.”
samaaQaana-saumana47.saUya-
kao AGya- donao maoM BaI naarayaNa ka hI Qyaana krnao kao batayaa hO “Qyaa%vaa
naarayaNaM dovaM rivamaNDlamaQyagama\.”
samaaQaana-saumana48. saBaI SabdaoM ka maUlakarNa !
naarayaNa ka hI naama hO “AaoMkarat\ p`Bavaa vaoda ….”
samaaQaana-saumana49.dova
Asaur maanava SaUd` naarI Aaid saba yaaoinayaaoM kao saulaBa haonao sao
naarayaNa hI sabako ]wark hOM.
samaaQaana-saumana50.sabaaoM
kao inavaRi<a p`dana krto hOM “yad\ga%vaa
na inavat-nto….gaI 15.6.”
samaaQaana-saumana51.naarayaNa
naama ko ]ccaarNa sao saba papaoM ka p`ayaiScat hao jaata hO.
samaaQaana-saumana52.saBaI
jaIvaaoM ko prma svaaqa- naarayaNa hI hOM “puMsa:
svaaqa-pr: smaRt:.” “svaarqa sava-
jaIva kr yaoha.mana k`ma vacana rama pd naoha.maanasa ] 95.1.”
samaaQaana-saumana53.gaaoivand
kI ekaintk Bai> ka hI ]pdoSa hO “ekant
Bai> gaaoivando sava-~ tdIxaNama\.”
samaaQaana-saumana54.Ba>aoM
kI caah vaalaI vastu donao vaalao klpvaRxa naarayaNa hI hOM “p`pnna pairjaataya….”“dova dovat$ sairsa
sauBaa].maanasa Ayaao 266.4.”
samaaQaana-saumana55.naarayaNa rsa sva$p hOM “Atao rsaao vaO sa:”. jaIva Bagavaana
kao p`aPt kr ba`*maanand ko rsa maoM DUba jaata hO “At: Aanandmayaao AByaasaat\.ba` saU.
samaaQaana-saumana56.iksaI BaI Baava sao naarayaNa kI hI
]pasanaa EaoYz hO “Akama: sava-kamaao vaa maaoxakama ]darQaI:. tIva`oNa Bai>yaaogaona yajaot
pu$YaM prma\.Baa 2.3.10.
samaaQaana-saumana57. “maha%mana: tu maaM paqa-M dOvaI p`kRitmaaiEata:.
Bajaint Ananyamanasaao &a%vaa BaUtaidmavyayama\.gaI 9.13.” dOvaI p`kRit vaalao hI maoro Ananya Ba> haoto hOM
tqaa vao maha%maa kho jaato hOM. naarayaNa ko ]pasak dOvaI p`kRit ko haoto hOM.
samaaQaana-saumana58. “gaaoivandoit yada k`ndt\ kRYNaa maaM dUrvaaisanama\.?NaM p`vaRwimava
mao )dyannaaip sap-it. . d`aOpdI nao jaba gaaoivand naama ilayaa tba Bagavaana nao
]naka klyaaNa ikyaa prntu Bagavaana saMkaoca maoM rhto qao ik du:Saasana ka
galaa yaa haqa @yaaoM nahIM kaT ilayaa qaa.naama laonao ko karNa Bagavaana
Ba> ko ?NaI hao jaato hOM.
samaaQaana-saumana59. Bagavaana dovaaoM ko p`aNa haonao
sao ek maa~ ]pasya hOM “ivaYNau: p`aNaa: idvaaOksaama\. .”
samaaQaana-saumana60. Bagavaana kRYNa ko idvya$p maoM
Ajau-na nao ba`*maa $d`aid dovaaoM?iYagaNa evaM samast saRiYT ka dSa-na ikyaa
qaa “pSyaaima
dovaana\ tba doh doho….?YaIMSca savaa-na\ ….gaI 11.15.” Bagavaana saba
ko maUla hOM.
samaaQaana-saumana61. “irpao: sautanaamaip tulyadRYTo:….”Sa~u kao Bagavaana
pu~vat snaoh doto hOM.
samaaQaana-saumana62.dND hotu yamalaaok Baojakr
Bagavaana pap sao Sauw krto hOM.
samaaQaana-saumana63. poD, ko jaD, maoM idyaa jala
sampUNa- vaRxa kao puYT krta hO.mauK maoM idyao gayao Baaojana sao samast doh
saMtuYT haota hO ]saItrh Bagavaana kao Aip-t vastu sabakao p`aPt haota hO.
saudamaajaI ka caUD,a Kato samaya Bagavaana nao kha “tp-yaint AMga maaM ivaSvama\ eto
pRqaktNDulaa:.Baa 10.81.9.”maoro AMgaaoM maoM
isqat samast ba`*maaND kao yah tRPt kr rha hO @yaaoMik Bagavaana ko ]dr maoM
samast jaIva Apnao saMskar ko saaqa pRqak pRqak rhto hOM “yasyakuxaaivadM savaa-%ma Baait
yaqaa tqaa..”Bagavaana ko baahr BaItr samast
ba`*maaND vyaaPt hO “ba`*maaND inakayaa inaima-tmaayaa raoma raoma p`itvaod khO.maanasa baa 191.CM 3.” duyaao-Qana ko bahkavao maoM duvaa-saa paNDvaaoM
kao jaa^Mcanao phu^Mcao tqaa Baaojana kI caah krto hue snaana kao calao
gayao.d`aOpdI ko yaha^M paNDva Baaojana kr cauko qao tqaa vat-na BaI saaf kr rK
idyaa gayaa qaa. duvaa-saa ko saaqa ?iYa samaUh ko svaagat maoM kmaI doK
d`aOpdI GavarayaI. smarNa krto hI Bagavaanaphu^Mca gayao tqaa BaUKo haonao ko
karNa kuC Kanao kao maaMgaa.d`aOpdI AaOr laijjat hao gayaI tqaa ]nhoM batayaa
ik Aba vat-na tao KalaI hO. Bagavaana nao KalaI vat-na ka inarIxaNa ikyaa tqaa
]samaoM saTI hu[- saaga kI ek p<aI inakala kr Ka ilayaa AaOr tRPt hao gayao.
snaana krto hue samast ?iYagaNa ko saaqa duvaa-saa BaI tRPt hao gayao tqaa
BaIma ko Dr sao Baaga inaklao “SaakannaiSaYTmaupBaujya yat: i~laaokana\ .tRiPtmamaMst sailalao
ivainamagnasaMGa:..
pd\mapuraNa kI kqaa hO “i~Yau dovaoYau kao mahana\”yaanaI ba`*maa
SaMkr tqaa ivaYNau maoM kaOna EaoYz hO [sa ]_oSya sao BaRgau ?iYa phlao SaMkr
jaI ko pasa gayao.Warpala nao SaMkr jaI kao pava-tI dovaI ko saaqa inajaIkxa
maoM rhnao ko karNa ]nhoM BaItr jaanao sao manaa ikyaa‘dovyaa k`ID,it SaMkr:’. vao maanao
nahIM.inajaI sahvaasa maoM vyavaQaana doK SaMkr jaI svayaM i~SaUla laokr BaRgau
jaI kao maarnao daOD,o. BaRgau jaI nao ]nhoM Saap doto hue kha ik Aap
ba`a*maNaaoM sao pUjya nahIM rhoMgao. vaha^M sao vao ba`*maa ko pasa gayao.
rjaaogauNaI AiBamaanavaSa ba`*maa nao BaRgaujaI ka svaagat hala nahIM pUCa. kuipt
hao BaRgau jaI nao ]nhoM BaI ApUjya haonao ka Saap idyaa tqaa kaopavaoSa maoM
hI ivaYNau Bagavaana ko pasa jaakr ]nakI CatI pr pOr sao p`har kr baOza.
Bagavaana nao Apnao kao ba`a*maNa ko carNaQaUla sao piva~ haonao ka saaOBaagya
batayaa“punantu
maaM ba`a*maNapadpaMsava:. tqaa yah BaI kha ik hmaaro saaqa samast laaok piva~
haoM “punaIih sah
maaM laaokana\ laaokpalaaMSca mad\gatana\.” yah isaw krta hO ik Bagavaana ko
p`it ikyaa huAa sabaaoM kao p`aPt hao jaata hO.At: ]nakI hI ]pasanaa saugama
hO.
samaaQaana-saumana64.papI evaM AQama Bagavaana ko nahIM
haoto hOM “na maaM duYkRitnaao maUZ,a p`pVnto
naraQamaa:.gaI 7.15.” At: [sa daoYa sao maui> ko
ilayao Bagavaana kI hI ]pasanaa EaoYz hO.
samaaQaana-saumana65.&ana naYT haonao pr hI Anya
dovata kI ]pasanaa krto hOM“kamaO: tO: tO: )t&anaa: p`pVnto|nyadovata.gaI 7.20.”
samaaQaana-saumana66.Anya dovaaoM kI ]pasanaa sao
naaSavaana fla p`aPt haota hO “ba`*maaNaM iSatkNzHca yaaScaanya dovata: smaRta:.p`itbauwa na saovanto
yasmaa%pirimatM flama\..”
samaaQaana-saumana67.puNya xaINa haoto hI dovata BaI QartI
ko jaIva bana jaato hOM “xaINaopuNyao ma%ya-laaokM ivaSaint.gaI 9.21.”
samaaQaana-saumana68.BaRgau ?iYa nao Bagavaana sao kha
ik Aap kao CaoD,kr dUsaro dovata kI pUjaa krnao vaalao papaI evaM paYaNDI
hOM.vaod& ba`a*maNaaoM sao ek maa~ Bagavaana hI pUjya hOM.
samaaQaana-saumana69. maaoxa kI [cCarKnao vaalao
maumauxaugaNa Anya dovaaoM kao CaoD,kr Bagavaana kI ]pasanaa krto hOM.
samaaQaana-saumana70.Anya dovaaoM kao doKnaa ]nakI pUjaa
krnaa tqaa ]nako maindraoM maoM jaanaa tqaa p`saad laonaa manaa hO “naanyaM dovantu vaIxato ba`a*maNa ao na ca pUjayaot\.naanyaM p`saadM BauHjaIt\ na
Anyasya AayatnaM ivaSaot\..”
samaaQaana-saumana71.puNyakma- krnao vaalao pap naYT
haonao pr AnanyaBaava sao maorI pUjaa krto hOM “yaoYaaM tu AntgatM papM janaanaaM puNyakma-Naama\.to
Wndmaaoh inamau->a Bajanto maaM dRZ,va`ta:.gaI 7.28.
samaaQaana-saumana72.p`omapUva-k Bai> krnao vaalao
Ananya Ba> kao Bagavaana ApnaI p`aiPt ka ]paya batato hOM “toYaaM sattyau>anaaM BajataM
p`IitpUva-kma\.ddaima bauiwyaaogaM tM yaona maama\ ]pyaaint to.gaI 10.10.”
samaaQaana-saumana73. “AnanyaaiScantyantao maama\ yao
janaa: pyau-pasato.toYaaM ina%yaaiBayau>anaaM yaaogaxaomaM vahamyahma\.gaI 9.22.Apnao Ananya
Ba> ko xaomakuSala ka Baar Bagavaana svayaM laoto hOM.”
samaaQaana-saumana74.“Ananyacaota: sattM yaao maaM smarit ina%yaSa:.tsyaahM
saulaBa: paqa- ina%yayau>sya yaaoigana:.gaI 8.14.Ananyata sao
Bagavaana saulaBa hao jaato hOM.
samaaQaana-saumana75.vaod Bagavaana kao svatM~ khto hOM prntu Ba> va%salatavaSa vao
Ba> ko AQaIna rhto hOM “AnanyaaQaIna: %vaM tva ikla jagauvaO-idkigar:.praQaInaM %vaantu p`Nat
prtM~M manaumaho. .”
samaaQaana-saumana76.ek dovata kI pUjaa sao ekbaar maoM
ekhI vastu imalatI hO prntu prmaa%maa kI pUjaa sao sabakuC ek hI baar imala
jaata hO “Akama:
sava-kamaao vaa maaoxakama ]darQaI:. tIva`oNa Bai>yaaogaona yajaot pu$YaM prma\.Baa 2.3.10.
samaaQaana-saumana77.Ba> ijasa daoYa pr ivajaya p`aPt
nahIM kr pata hO Bagavaana]sa daoYa kao CaoD,kr ]sako gauNa kao doKto hue ]sao Apnaato
hOM “Aijat daoYa
gaRhIt gauNa:..”
samaaQaana-saumana78.Ba> sao naaO p`kar ka sambanQa
maanakr Bagavaana]sao Apnaato hOM“ipta ca rxak: SaoYaI Ba<aa- gaoyaao rmaapit: svaamyaaQaarao
mamaa%maa ca Baao>a caaVmanaUidt:.” “maaoih taoih naatao Anaok p`Bau Aba na
tjao baina AavaO. maaoih taoih naatao Anaok maainayao jaao Baavao.
samaaQaana-saumana79.maaotI evaM Qaagao kI trh prmaa%maa
sao hI saba gauMqao hue hOM “maiya sava-imadM p`aotM saU~o maiNagaNaa[va.gaI 7.7.”
samaaQaana-saumana80.Bagavad\Ba> kao dovata iptR BaUt
ipSaacaaid saBaI SaaMit evaM SauBa fla doto hOM. ]sako yaha^M laxmaI ka isqar inavaasa
rhta hO “kuva-int Saaint: ivavauQaa: p`)YTa:.…….ba`*maadyaao:
dovagaNaa: p`sannaa:.laxmaI isqara itYzit maindro ca.gaaoivandBai>M vahtaM
naraNaama\..”
samaaQaana-saumana81.“vaodoYau paO$YaM saU@tma\.”pu$Ya saU@t vaod
ka p`Qaana saU@t hO. naarayaNa hI pu$Ya saU@t ko p`itpaV dova hOM.naarayaNa
maoM BaUt vat-maana BaivaYya sada isqat rhta hO “pu$Ya evaodM sava-M yad\BaUtM yacca Baavyama\.”
samaaQaana-saumana82.Bagavaana ko saBaI laIlaavatar
p`aiNayaaoM ko klyaaNaaqa- haoto hOM “savao- laIlaavatarsto BaUtanaaM BaUit hotva:.”
samaaQaana-saumana83.Axar p`Nava [ind`yaa^M mana Qama-
kala ya& sa%ya ?tu Aaid ko p`aNa naarayaNa hOM “%vaM Sabdyaaoina: jagadaidra%maa
p`aNaoind`yad`vyagauNa:svaBaava: …..
samaaQaana-saumana84.BaRgau jaI khto hOM ik Bagavaana
sa%vagauNa vaalao haonao ko karNa ba`a*maNaaoM sao pUjya hOM tqaa rjaaogauNaI
evaM tmaaogauNaI haonao ko karNa ba`*maa iSava ApUjya hOM.
samaaQaana-saumana85.dOvaI svaBaava vaalao Ba>Bagavaana
kao Anaaid evaM AivanaaSaI samaJakr AnanyaBaava sao Bajato hOM “maha%mana: tu maaM paqa-M dOvaI
p`kRitmaaiEata:. Bajaint Ananyamanasaao &a%vaa BaUtaidmavyayama\.gaI 9.13.”
samaaQaana-saumana86.Bagavaana ko SarNaagat Ananya
Ba> dova iptR evaM ?iYa ?Na sao mau> hao jaato hOM “…savaa-%manaa ya: SarNaM SarNyaM gatao maukundM pir)%yaM k<au-ma\.
samaaQaana-saumana87. Bagavaana sao hI saBaI vastuAaoM
kI pUit- haotI hO “eoSvaya-sya samaga`sya Qama-sya yaSasa: iEaya:..”
samaaQaana-saumana88.dovataAaoM kI pujaa ka inaYaoQa
haonao sao maindr maoM ]nalaaogaaoM ko saaqa rhnao sao Bagavaana BaI ApUjya hao
jaato hOM “Anyaalayao
hirM dRYTvaa dovatantrsaMsaid na Aca-yaot\ na p`Namaot\ ca tIqa-saovaa
ivava-jayaot\..”
samaaQaana-saumana89. Bagavaana AnanyaBa>aoM sao
ApnaI saovaa svayaM svaIkar krto hOM.
samaaQaana-saumana90.saaMsaairk sabakuC %yaagakr Ananya
Baava sao Bajanao vaalao Ba> kao svayaM Bagavaana janma maR%yau sao par krto
hOM “ivasaRjya
savaa-na\ Anyaana\ ca maamaova ivaSvataomauKma\.Bajaint Ananyaa Ba@%yaa tana\
maR%yaao: Aitparyao .Baa 3.25.40.”
samaaQaana-saumana91.Bagavaana kaivaraT $p maoM p`vaoSa
krnao ko hI karNa mahdaid p`kRit saRiYT $p maoM ivaVmaana hO “xao~&: p`ivaSat\ yada….ivaraT
tdOva pu$Ya: sailalaat\ ]ditYzt\.Baa 3.26.70.”
samaaQaana-saumana92.Ba> ko Apkar yaa daoYa kao
Bagavaana Aa%mavat Baava ko karNa smarNa nahIM krto “na smarit ApkaraNaaM satma Aip Aa%mava<ayaa.Baa .”
samaaQaana-saumana93.dovata BaI manauYya ko SarIr sao hI
maui> pa sakto hOM.
samaaQaana-saumana94.Bagavaana Ba>aoM ko ilayao
klpvaRxa hOM.eosaa Anya kao[- nahIM hO.
samaaQaana-saumana95.“doiK daoYa kbahu^M na ]r Aanao.sauina gauna saaQau
samaaja baKanao.maanasa Ayaao 298.2.” daoYa kao doKkr BaI ]sapr Qyaana
nahIM doto prntu saunao hue gauNa kI cacaa- saaQau inarntr krto hOM.
samaaQaana-saumana96.prmaa%maa sabaaoM ko SarIrI hOM
yaanaI vahI saba maoM p`aNa$p sao rhto hOM “yasyaa%maa SarIrma\.yasya p`kRit: SarIrma\.”.
samaaQaana-saumana97.Bagavaana sabako AaQaar hOM “savaa-Qaarmacyautma\.”
samaaQaana-saumana98.sabako ]war Bagavaana krto hOM “toYaamahM samauwta-.”
samaaQaana-saumana99.saBaI sambanQaaoM kao maanato hOM“sava-M yadova inayamaona
madnvayaanaama\.stao~r%na Aalavandar 4.”
samaaQaana-saumana100.Bagavaana maata ipta ko samaana
ihtOYaI hOM “sau)i%p`yavat\ carit.”
samaaQaana-saumana101.Bagavaana bauiwyaaoga doto hOM “ddaimabauiwyaaogaM tM yaona
maamaupyaaint to.gaI 10.10.”
samaaQaana-saumana102.Bagavaana prma gait yaanaI maaoxa
donao vaalao hOM.
samaaQaana-saumana103.Bagavaana saBaI vastuAaoM ko Aaid
maQya tqaa Ant hOM “Aadavanto ca maQyao ca.”
samaaQaana-saumana104.ek kaya- maoM sao dUsaro kaya- maoM
BaI isqat rhto hOM “saRjyaa%saRjyaM yadinvayaat\.”
samaaQaana-saumana105.saba ko naaSa haonao pr naarayaNa
hI SaoYa rhto hOM “yaicCYyaot\ tdova sat\.”
samaaQaana-saumana106.sabaaoM ko p`kaSak hOM “yaccand`maisa yaccaagnaaO
t<aojaao ivaiw maamakma\.gaI 15.12.” “saba kr prma p`kaSak jaao[-.maanasa baa 116.3.”
samaaQaana-saumana107.Bagavaana ek BaI iksaI p`kar kI
saovaa sao p`sanna haonao vaalao hOM.
samaaQaana-saumana108.Bagavaana evaM ]naka smarNa hI
vaastivak sampi<a hO “ivapdaonaOva ivapd: sampdaonaOva
sampd:.ivapiWsmarNaM ivaYNaao: sampt\ naarayaNasmaRit:..”
ramaondu SaUnyaaiSavaimato ca vaYao- maaGao isato pnnagaBaaOmavaaro.
p`I%yaO proSasya janasya BaU%yaO etsya Saas~sya ih AaivarasaIt\.
Aa<aa- ivaYaNNaa: iSaqalaaSca BaIta: GaaoroYau ca vyaaiQaYau
vat-maanaa: .
saMkI<ya- naarayaNa Sabdmaa~M ivamau> du:Ka sauiKnaao Bavantu..
ka ivaraT
ka ivaraT
Bagavaana ka ivaraT
9. Qa`uva p`*laad
cair~.
p`stut saar saMxaop [- sana\ 2011 maoM hulaasagaMja sao
p`kaiSat catuqa- saMskrNa pr AaQaairt hO.pustk ko p`armBa ko ]nnaIsa pRYzaoM
maoM Qau`va cair~ ka vaNa-na hO tqaa baad ko Azarh pRYzaoM maoM p`*laad cair~
ka samaavaoSa hO.
ramanavamaI tqaa janmaaYTmaI ko
]%savaaoM maoM Bagavad\ EaIpra=\kuSaacaaya- jaI maharaja saraOtI maoM [saka
sarsa maMcana AaoD,ibagaha kI BajanamaMDlaI Wara krvaato qao.Ba>gaNa [na
p`stuityaaoM kao doKnao saunanao ko ilayao dUr dUr sao saraOtI Aakr Ba>var
Qa`uva evaM p`*laad ko Bagavaana maoM ekaintk inaYza ko Bajana saunakr Aanand
laUTnao ko Aaid hao gayao qao. EaIvaOYNva
Ba>gaNa Apnao gaa^MvaaoM maoM BaI Qa`uva p`*laad cair~ ko pdaoM kI
pMi>yaaoM kao saamaanyatyaa gaunagaunaato saunao jaato qao.
Qa`uva cair~ :
Qa`uva cair~ maoM 35 pdaoM ka saMga`h hO.[saka p`armBa
maata kI sauyaaogyata kI mah<aa kao dSaa-to hue pd sao huAa hO. pu~ kI
jaIvanaSaOlaI maata kI sauyaaogyata sao banatI hO [sako k[- ]dahrNa [sa pd maoM
samaaivaYT hOM.
“maata sauyaaogya pakr saut @yaa na kr sako. … sau AMjanaI AaraQana kr
EaIinavaasa ko. hnaumaana pu~ jaakr laMka jalaa idyao. eosaI kqaa hO ik it$malaa pva-t pr AakaSagaMgaa ko tT pr maata AMjanaI
hjaaraoM vaYa- tk pu~ p`aiPt hotu Bagavaana vaoMkToSa kI AaraQanaa kI hO.
Bagavaana vaoMkToSa kI hI kRpa sao hnaumaana jaI jaOsaa pu~ ]nhoM imalaa.
jananaI Ba[- kyaaQau naard ko &ana sao.p`*laad pu~ ijasako pavak na
jala sako.P`a*laad jaI ApnaI maata ko gaBa- maoM
qao.[nd` raxasaaoM sao yauw ko Antrala ihrNyakiSpu kI p%naI kyaaQau kao kOd kr
]sako gaBa- ka naaSa krnaa caah rha qaa. naard jaI kao ]sako gaBa- sao
Ba>var p`*laad ko Avatar ka &ana qaa.]nhaoMnao kyaaQau kao [nd` sao
CuD,akr Apnao AaEama lao Aayao tqaa ]sakI rxaa kI.
maata baD,I pRqaa ko saut paqa- sao hue.jaao pa~ banao saundr gaIta ko
&ana sao. kuntI ko pu~ Ajau-na ko karNa hI
Bagavaana nao Apnao mauKarivand sao ku$xao~ ko yauwxao~ maoM gaIta ka saRjana
ikyaa.
saundr saunaIit maata sao pu~ Qa`uva hue.vah baala pMcavaYaa- hircarNa
Qar sako.Qa`uva ko ipta ]<aanapad kI dao
pi%nayaa^M qaIM saunaIit evaM sau$ica.Qa`uva kI maa^M saunaIit qaI. sau$ica kao
BaI ]<ama naama ka ek pu~ qaa. rajaa ]<aanapad sau$ica ko p`it jyaada
p`oma idKato qao. ekidna sau$ica ko pu~ kao vao gaaod maoM ilayao baOzo qao ik
saunaIit ko pu~ Qau`va BaI vaha^M phu^Mca kr rajaa kI gaaod maoM baOznaa caaho.
sau$ica nao Qau`va kI DaMT lagaa[- ik rajaa ko gaaod maoM kovala ]saI ka pu~
baOz sakta hO AaOr naarayaNa kI tpsyaa sao hI maora pu~ bana sakto hao. Qau`va
kI Avasqaa ]sa samaya pa^Mca vaYa- kI qaI. vao ApnaI saaOtlaI maa^M kI baat sao
du:KI hao gayao. ]nakao ]nakI maa^M saunaIit nao QaOya- baMQaayaa tqaa kha ik
Bagavaana kI gaaod sao ]<ama kuC BaI nahIM hO tuma ]sako ilayao p`yaasa
krao. Qa`uva ko mana maoM baat gaD, ga[-. vah Bagavaana kI Kaoja maoM Gar
CaoD,kr jaMgala kao calaa gayaa. naard jaI kI kRpa sao ]sao &ana imalaa
tqaa ]sanao kzaor tpsyaa ko bala pr Bagavaana kao p`sanna kr ilayaa. Bagavaana
nao ]sao ba`*maaND ko sabasao }^Mcao sqaana pr sada ko ilayao sqaaipt kr idyaa.
Aaja BaI AakaSa maoM Qa`uvatara }<ar idSaa maoM ek hI SaaSvat sqaana pr inarntr
idKayaI dota hO ijasako caarao Aaor saPt?iYa sao laokr Anya taragaNa pirk`maa
krto rhto hOM. Qau`vatara ka sqaana prmapd vaOkuNz ka p`tIk hO. Anya tara
gaNaaoM ka ]lkapat doKa jaata hO prntu Qa`uvatara sada ]saI sqaana pr vat-maana
rhta hO.
Asa pu~ Aidit nao janao va`t inayama Qama- sao.]ncaasa KND hao gayao pr
ifr na mar sako. kSyap mauina kI dao pi%nayaa^M qaI
idit evaM Aidit. idit sao dO%yaaoM kI vaMSaavalaI calaI hO tqaa Aidit sao
dovataAaoM kI.idit nao kSyap mauina kao p`Baaivat kr ek eosaO pu~ ka var p`aPt
kr ilayaa jaao [nd` ka vaQa krogaa. vah baD,o inayama va`t ko saaqa gaBa-
QaarNa kr gaBa- maoM santana ka palana kr rhI qaI. [nd` kao [sa baat ka
&ana hao gayaa ik idit ko gaBa- maoM ]saka Ajaoya Sa~u pla rha hO jaao
]saka vaQa krogaa. vah saovak banakr idit kI saovaa krnao lagaa. ekidna
Aalasavasa idit ibanaa pOr Qaaoyao ivaCavana pr laoTI evaM inad`aga`st hao
gayaI. inayama BaM ga haoto doK [nd` ]nako gaBa- maoM p`vaoSa kr gaBa- ka naaSa
krnaa caaha prntu ijatnao TukD,o vah krta qaa ]tnaI hI saM#yaa gaBa- ko baalak
kI baZ,tI jaatI qaI.]ncaasa KND krnao pr BaI vah baalak mara nahIM AaOr [nd`
sao p`aNadana [sa Sat- pr maaMgaa ik vah [nd` kI h%yaa nahIM krogaa.vahI
]ncaasaao dovataAaoM ko sahayak dova haokr ]ncaasa trh kI vaayau ko $p maoM p`isaw
hue ijanakI kqaa hnaumaana jaI kI sahayata kr laMka jalaanao maoM saunaI jaatI
hO.
pd 2 .Apnao Baa[- ]<ama kao rajaa kI gaaod maoM baOza
doK Qa`uva BaI rajaa ko carNaaoM ko pasa phu^Mca kr gaaod maoM baOznaa caaha
prntu ]<ama kI maa^M ranaI sau$ica ko Baya sao rajaa Qa`uva kao gaaod maoM
nahIM baOza sako. “manau ko saut ]<aanapad naRp baura ikyao dao byaah ikyao.p`qama
p%naI tja saunaIit kao AiQak sau$ica maoM p`oma ikyao.. isahasana pr baOz
naRpit nao sau$ica pu~ kao gaaod ilayaa.baar baar caucakar caUma mauK ]<ama
kao Ait Pyaar ikyaa..Qa`uva nao iptRgaaod ]<ama laK svat: gaaod kI caah
ikyaa..……jaakr vah isaMhasana ko iZga
naRpit carNa yauga kao pkD,a.baabaUjaI laao gaaod hmaoM BaI BaaolaI saUrt maoM
AkD,a..
pd 3 .rajaa kI dyanaIya isqait ka ica~Na hO “rajaa eosao haoto hI hOM GarnaI
ijanakao zgatI hI hO.. dUYaNa sao bacato na kBaI vao Apnao AyasaI banato hI
hOM.. … sau$ica JaTk Qa`uva kao khtI hO hIna AaOr kTu vacana maha..”
pd 4 .“ro baalak Anajaana kha^M tuma jaat ipta ko kaoro maoM..……]<ama ko
samaana hI torI kha^M p`itYza hao saktI..ro Qa`uva maora pu~ nahIM tuma kr
ihsaka mat ]<ama ka.caahao maora pu~ bananaa tao Qyaana Qarao pu$Yaao<ama
ka..
pd 5 .“Qa`uva maoM xai~ ka toja rha Apmaana Balaa sahta kOsao.jyaaoM naaga
SaISa pr caa^Mp pD,I lambaI Svaasaa laota tOsao..vah frfrat AQaraoM daonaaoM
Aayaa maata iZga rao krko.vyaakula saunaIit nao baccao kao lao gaaod kha sauQa
Kao krko.……QaIrja Qar saut mauK caUma caUma baaolaI klyaaNa mayaI vaaNaI..”
pd 6 .“baabau hao krmagait maoTo sao imaTt naahIM, kOsao ko bauJaa]^M baabau kOsao samaJaa]^M hao.. ……hmahu khit baabau mana maoM ivacaar doKu, hir carNana sao[- sakla banaa} hao.jaoih carNana sao[- ba`*ma $d` [nd`
pd, pa[ pa[ Qanya haoihM itnahI manaa]
jaI…….”
pd 7 .“saunakr maata ko vacanaamaRt Qa`uva ]tr gaaod sao zaZ, Bayaa.vah igara
carNa pr maata ko vana calanao kao tOyaar Bayaa..……Bagavat pd maoM mana jaaoD,a
hO, naihM p`oma )dya maoM qaaoD,a hO.
do maata SauBa AaSaIYa hmaoM, Aa&a Qar SaISa calau^M vana
maoM.rh ko Bagavat pd saovana maoM, hO Eawa ]maD, pD,I mana maoM.
…… [-Svar ijasakao Apnaata hO.saao turt dIna bana jaata hO..saba
sambanQaI hT jaato hOM. yaa sabasao vah Tla jaata hO.. …ijasakao yah jagat
Bagaata hO. itsakao Bagavat Apnaata hO..”
pd 8. maa^M Qau`va kI baat sauna kr Gavara ]ztI hOM. “baabaU duba-la taor gaat, garma SaIt baat, sahba vana jaat, manahIM Akulaat, yahI sao Drat hao laala.. …laalaa sah ko sakla du:K pIr, Qarhu mana QaIr, Bajahu rGauvaIr, hrt saba pIr, GarihM rh baIr hao laala..”
pd 9.Qa`uva ka ATla inaNa-ya qaa.maa^M kao kt-vya baaoQa
krato hOM “hO jananaI janak saao jaao Bagavat maoM lagaa do.vah prma ima~ saao
jaao Bagavat maoM lagaa do. hO pUjya gau$ saao jaao Bagavat maoM lagaa
do.jallaad hO vahI jaao [sa jaga maoM f^Msaa do.Aba jaanao do rI maa[ Aba
jaanao hmaoM do….”
pd 10. maa^M puna:
manaatI hO “baabaU janavana vanacarvaatu pa^Mca varsa ka.ipta taoro
eosao %yaagao, Gar maoM na mana
laagao, laalaa tu rh
mamahrvaa.tu paMca varsa ka..
pd 11. Qa`uva ka inaNa-ya ATla doK maata AaSaIvaa-d dotI
hOM “Bagavaana sada
klyaaNa krOM. nahIM kao[- khU^M Apmaana krOM
….hirhU^M tp kao fla dana krOM.saba laaoga baD,o pr maana krOM.”
pd 12. maa^M ]pdoSa krtI hOM “kbahU^M Gar ka sauQa naa krnaa, icat do p`Bau kI saovaa krnaa.p`Bau pd\ma carNa maoM mana Qarnaa, Ait p`oma inarntr hI krnaa.Bagavat pd jaao Apnaata hO. vah jaga maoM
pUjya khata hO. … ]sakao saba SaISa navaato hOM.Bagavaana ijasao Apnaato hOM.”
pd 13.Qa`uva vana ko rasto naard jaI kao doK ]nakI
p`aqa-naa krto hOM “gau$dova p`Naama kraOM tumahIM, vah rah batavahu jaI hmahIM.ijasamaoM Bagavaana imalao hmahIM, vah ya%na samast kraOM
hmahIM………… SauBa AaSaIYa kraOM baabaa jaI maOM tao baalak Anajaana saunaaOM
baabaa jaI.haO tuma dyaa ko inaQaana maoro baabaajaI….”
pd 14.naard jaI ka ]pdoSa evaM Qa`uva kI prIxaa “baalak pa^Mca varsa ka hO Qa`uva
laaOT laaOT jaa Gar kao.duraraQya Bagavat pd hO Qa`uva tuma laaOT…….yaaoiga
laaoga inaisavaasar Kaojat saao kthu^M nahIM pavaO. &anaI sao jaao dUr rht
hO tuma kOsao ko pavaO.Qa`uva tuma laaOT…….”
pd 15. Qau`va kI maanaisak isqait ka ica~Na “tIr gaaolaI ka Gaava tna sao
jaata hO.Gaaor du:K ivaYaad BaI mana sao jaata hO.1.kizna vacana ka Gaava na
mana sao jaata hO.saao yah Qa`uva ka [ithasa hI batata hO.2.”
pd 16. Qa`uva puna: naardjaI kI p`aqa-naa krto hOM “baabaa rah bata dao hmakao.gaMgaa pap
hrt ihmakr tp, saurt$ hr daird kao.saMtna pap tap
daird hr, tnau Qar sakla sauKd kao.baabaa
rah………. …… narma )dya A&ana vaasanaa ivaivaQa daoYa ]pjaavao taih naaSa
naard khlaayaao do do &ana rtna kao. baabaa rah …….”
pd 17. naard jaI Qa`uva kao laaOT jaanao kao puna: khto hOM
prntu Qa`uva ApnaI dRZ,ta idKato hOM“jar jaa]^M khIM mar jaa]^M khIM.ivaYa Ka]^M khIM Gar jaa]^M nahIM.1.
DUba jaa]^ khIM dh jaa]^M khIM……kT jaa]^M khIM baMT jaa]^M khIM …mar jaa]^M
khIM Gar jaa]^ nahIM.4.
pd 18. Qa`uva kI dRZ,ta @yaaoM qaI “ek xai~ ko Gaaor puina, rh saunaIit ko kuxaI jaOsao.maata ko ]pdoSa Balaa vah, mahavaIr mauD,ta kOsao.……]dyaacala pr ]ganao vaalao, saUya- nahIM $kto jaOsao.haonahar baalak [sa jagamaoM, haokrko rhta tOsao.”
pd 19.naard jaI Wara maaga- p`dSa-na “jaao tuma Bagavaana ka dSa-na ikyaa
cahao, prma p`oma sao hir kao Qyaana
yaaoM Qarao.naIla naIrd naIla maiNana naIla kmala sao, SaMK cak` gada pd\ma haqa maoM Qar\yaao.manahu cand` dSa gauNa prsa kr
Bayaao, baja` Qvajaa AMkuSa GaT kuilasa C~
saao.carNa kmala dao dao SauBa roK sao Bar\yaao, ivahisat mauK pMkja kao Qyaana tuma Qarao.maM~ WadSaaxar ka jaap inat
krao, maQauvana maoM jaakr tuma kama yah
krao.&ana Sai> toja vaIya- bala yaSa maa hao, ijana maoM yah gauNagaNa Bagavaana saao ma*yaao.”
pd 20. naardjaI sao &ana laokr Qa`uva laxya pr dRZ,
calao jaa rho hOM tqaa SauBa Sakuna hao rho hOM “saao hir sauimart mana maahIM calao maga jaahIM
sauSakuna janaahIM saupaz pZ,ahIM kht hir jaO jaO jaO. …Aagao maoM gaOyaa
iplaatI dhI ilayao jaatI sauhaigana gaatI baala KolaatI kht hir jaO jaO
jaO….kao[- maMDla banaato hOM kIt-na kao gaato kht hir jaO…….”
pd 21.maQauvana maoM Qa`uva ka AnausaMQaana “bahut baar Bagavaana AhO maQauvana
maoM Aayao.yahI maQauvana maoM hir ApnaI lao gaaya carayao.yahI maQauvana ko
roNau caht ivaiQa SaISa caZ,ayao.yahI maQauvana maoM mauinagaNa saba tRNa bana
rh Cayao.…yahI maQauvana hI iWjavaQau hir ko Baat Kvaayao. …pap maqana ko karNa
sao maqaura khlaayao.&anaI gaaolaaok khOM [sakao, na khU^M Bagavaana tjaO [sakao.QyaanaI jana Qyaana QarOM [saka,o hmahU^M prnaama kraOM [sakao.”
pd 22.“naard ]pdoSa saunaa Qa`uva maQauvana kao vah jaata hO.kailandI ko tT
pr saao vah Acaa- kao Apnaata hO.p`qama maasa maoM tIna idvasa pr kOqa vaOr kao
Kata hO.maasa dUsar maoM Gaasa pat Cva idna maoM Baaoga lagaata hO.nava nava
idna pr maasa tIsaro maoM jala pIkr rhta hO.hvaa pana kr caaOqao hI maoM gaaZ,a
Qyaana lagaata hO.maasa pa^McavaoM ko lagato saao Gaaor samaaiQa lagaata hO.Czo
maasa maoM Svaasa raokkr tna kI sauQaI Baulaata hO.inaScala p`oma Bayaa Bagavat
maoM jaD, sao KD,a laKata hO.yah inaraoQa p`oma Bai> kao laxaNa mauina gaNa
gaato hOM.vaOidk laaOikk ik`yaa kma- saba Aap Aap CuT jaato hOM.”
pd 23. Qa`uva kI dRZ,ta ko karNa hO“manau svaayaMBauva vaMSa ka
p`Baava Aa rha.maata )dya piva~ saMskar Ca rha. naard ko dSa-na ko baD, puNya
BaI rha.tOsao hI sadupdoSa sao piva~ mana rha.yah caarao hI imalakr vah caar do
rha.saao Ant ek AaphI vah caar kr rha.”
pd 24. dovataAaoM ka ]pd`va “Gaaor tpsyaa sao hlacala hao dovalaaok Akulaata
hO.saicapit Aaidk sah na sako saao As~ Sas~ Qar Qaata hO.kaT kaT saba Ka]^M Ka]^M
kh BaIma $p idKlaato hOM. …… haro saba
]paya bahuivaQa kr Qa`uva nahIM tinak icatato hOM.”
pd 25. Qa`uva sao pSauAaoM ka p`oma“]sa Qa`uva kao laK baaGa isaMh
Aato hOM.pr vaOr CaD, p`oma kao baZ,ato hOM. … jaanau sabako hI sabasao saba
banaato hOM.saao[- dIna pr dyaalau kRpa krto hOM.$p Qar kr p`kaSa )dya krto
hOM.Qa`uva Qyaana maoM inamagna Acala rhto hOM.Civa Syaama kao inahar Baava
krto hOM.AiQak p`oma sao p`sanna ivahrto hOM.naihM mana kao calaato nahIM
calato hOM.”
pd 26. “khIM idnakr khIM inaiSakr khIM ivaVu camakto hOM.khIM hOmaI khIM rjanaI
khI ]D,gana dmakto hOM.[ndIvar kumadunaI saaqa khu^M campk ivaksato hOM.
…Qa`uva ko kNz gad\ gad\ hao nayana sao naIr Jarto hOM.yahI hO ba`*ma pr Aanand
maoM saba &ana trto hOM.”
pd 27.“Qa`uva mana ko saMsaar Bai> sao saovana Ap-na krto.AGyaa-id ]pcaar
sakla mana hI mana krto.praQaIna Bagavaana Ba> sao Baaojana krto.do Aacamana
p`oma kp-Ur inarajana krto.tulasaI dla lao sahsa`naama sao Aca-na krto.puina
dao kr sao Qar Bagavaana ko carNana pD,to.dInabanQau Bagavaana dInamana maindr
rhto.saao Admya k$Naasaagar baahr laK pD,to.”
pd 28. “dyaainaiQa dIna pr AitSaya dyaa krko drSa doto.pD,o Qa`uva inaja carNa
tla sao ]zakr AMk maoM Barto.sauAd\Baut $p laK p`Bau ko baD,o Aanand maoM
Barto.svayaM p`Bau vaama kr sao SaMK sao mauK kao prsa krto.inarKto $p hOM
p`Bau ko na ek pla igarto.ivavasa hao p`oma maUrt bana vaatoM ek BaI krto.”
pd 29. “tumharo hir dInana caahto hOM.Ait dInana kao tuma caaht hao.dInana
tumhro Apnaato hOM.tuma dInana kao Apnaato hao. …p`Bau dInana tumhoM baulaato
hOM. tuma dInana ko Garjaato hao. …dInana tumhro pga Qarto hao tuma dInana ko
kr Qarto hao….tuma kr Qar )dya lagaato hao.iBalanaI kao maOyaa khko tuma jaUzo
baOr cavaayao hao.yaaoM ibaduranaI kr kolao ko tuma
iClako Baaoga lagaayao hao.yah gauNa gaNa sao Bagavaana sada tuma dInabanQau
khlaayao hao.”
pd 30. Bagavaana nao Qau`va jaI kao prmapd ko pasa Acala
SaaSvat sqaana idyaa “kaOiSak BarWaja gaaOtma jamadigna naa sakto.kSyap mauina vaiSaYz jah^M
basato kbahu^M na Aagao jaa sakto.saUya- cand` AaO BaaOma bauQaao gau$ Sauk`
nahIM jaao pa sakto.inaiSa idna hOM jaao cak` lagaato khIM ivarama nahIM
krto.ta }pr sqaana manaaohr hO thvaa^M tumhro rKto.ivarjaa idvya par haokr tuma
hmair saovaa kr sakto.”
pd 31. Qa`uva kao QartI pr rhnao ka samaya Bagavaana nao
batayaa “C<aIsa
sahsa` vaYa- BaUimapit haokr… sabasao sammaainat haokr. iSauSaumaar cak` ko BaI
maoQaI haokr.[sa rcanaa tk th ko vaasaI haokr.ifr Aanaa BaI baccaa tuma hmaro
Gar.”
pd 32. saunaIit
svaPna doKtI hO “saut icantna kr sautlaI saunaIit doKlaI Qa`uva ko iBanausahro
sapnavaa^M.Svaot kusauma kr gajara pihrlao turMga caiZ, ko idiSa purba
gavanavaa^M. … saundr santna ko saMga lao lao A[lao Apnao iptu ko
Bavanavaa^M.doKt sapna ]zI jaba ranaI sapna flao ho yah sauK ko
Avanavaa^M.maaoro SauBa idna Bagavaana banaavao nayanaa Barko hma doKOM
lalanavaa^M.”
pd 33.“yasya p`sannaao Bagavaana\ gauNaO: maO~\yaaidiBa: hir:.tsmaO namaint
BaUtaina inamnama\ Aap: [va svayama\.Baagavat 4.9.
47.”“ijasakao Bagavat Apnaata hO ]sakao
jaga SaISa caZ,ata hO.ijasako kCu baat na pUCa hO AgavaanaI kr lao Aata hO.jaao
dUro sao dutkarI hO saao gaaodI lao caucaukarI hO.jaao rao rao krko jaata hO
saao baajaa sao Gar Aata hO.”
pd 34.Qa`uva ko Gar Aagamana pr svaagat “caaOk caaOk caa$ caaOko purvaato
hOM.War War homa klasao Qarvaato hOM…..Baa^Mit Baa^Mit rMgavallaI banavaato
hOM.saao hO SauBa idna sao SauBa idna vah jaoih idna Qa`uva Gar Aato hOM.ga`h
lagna baar AaO tba mauhut- SauBa fladata banajaato hOM.saao[ ]<aanapad
Qa`uva ko iht ivap` gaNana baulavaato hOM.saba ivaiQa ]pcaar krako SauBa
isaMhasana baOzato hOM.”
pd 35. “Qa`uva raja isaMhasana rajao sakla duirt dur Baajao.p`jaa sabana ko Gar
Gar maindr vaasaudova th^M rajao..pra p`oma sao Bagavat pUjana ko saba saajana
saajao.jaOsao baabaa banao pujaarI saao[- Anyata Cajao.p`omaaMkur inat nava
nava baZ,to doK mauinana mana laajao.raoja raoja Bagavat ko ]%sava ivabauQa
baajanao baajao.vaOidk Qama- kma-
saba ijanako p`oma prspr Ba`ajao.dova iptR Qa`uva kI jaya baaolaoM saundr
maQaur Abaajao.”
p`*laad cair~
pd 1. kyaaQau ranaI rai~ ko AMt ko ek svaPna maoM Bajana
krto baalak kao Apnao gaaod maoM Kolato doKtI hO “sautlaI kyaaQau ranaI doKlaI sapnavaa^M e iBanausahro
baoiryaa.gaaod hIM maoM baalak Kolaat e iBanausahro…..gaaod maoM baOzla pUt
japo hir namavaa^M e iBanau….toih doiK hir mausakat e iBanau…..gaaodihM baOzla
saut banalao pujaarI e iBanau….toih kr hir jaI pujaat e iBanau…..EaIinavaasa
Aa[ inat doih dSa-navaa^M e iBanau….inatihM pujaa ko calao jaat e iBanau….. jagalaI
kyaaQauranaI doKko sapnavaa^M e iBanau….manao manao samauiJa caohat e
iBanau…..gaunat sapna fla haot hirjanavaa^M e iBanau….manao manao Ait Agarat e
iBanau…..”
pd 2. p`*laad jaI ko janmakala ka ivavarNa “p`Bava maaga- sauid dSamaI gau$
idvasa puYya ?xa yao.jaina saubana kyaaQau ranaI hirjana maIna lagna var
yao..put na kbahu^M naok roabat na khu^M icatavat yao.ek manaihM manaihM
Bagavat pd Qyaana lagaavat yao.…….maanat sant p`Baava sauvana mauK doKt yao.A$
mana ma^Mh Ait ]%saah kht saba kahuna yao..” sabasao kyaaQauranaI khtI hO ik
naard jaI ko p`Baava sao hI hirBa> pu~ huAa hO.naard jaI kI ivaSaoYata hO ik
iksaI ivaYaya kI puiYT tqaa KNDna daonaaoM kama krnao maoM yao p`vaINa hOM ‘nar sambanQaI
naarM &anaM ddaitit naard:.’ ‘nar sambainQa naarM &anaM KNDyait [it
naard:.’
pd 3. P`a*laad jaI vacapna sao hI hirBajana maoM lagao rhto
hOM “maQaurI taotrI
baaolaI baaolalao balakvaa kih EaIsaItarama.yah dao] naama ]dar kih
EaIsaItarama..……laiK dInabanQau toih baahr BaItr rhI.Apnao krt rKvaar kih
EaIsaItarama..”
pd 4. ihrNyakiSpu ek baar p`oma sao p`*laad jaI kao gaaod
laokr pUCnao lagaa “khao laala yah baat tuma kvana vastu mana Baat.” Pa`*laad jaI nao
kha “AnQa kUp gaRh
CaD, ko hir saovana vana jaat.yah jaga sao ]iWgna hao yah hmaro mana Baat.”
pd 5. manahI mana ihrNyakiSpu [sao p`*laad kI bacapnaa
samaJata hO. “h^Msat naRpit sauina baOna yah Aisa mait baalapnao kI. iht Anaiht kCu
jaanat naahIM Aih kr pkrna jaat Aisa mait……..…… jaoih kula ko saMharo
ihrNyaaxahu^M kao maaro toih naama laot Agarat Aisa mait…..maaordova BaUtnaaqa
… Baaolaa maaor baD, danaI toih mana maoM na AanaI.hirihM japt idnarat Aisa
mait….”]sanao p`*laad kao samaJaayaa ik ivaYNau hmaaro kula ko Sa~u hOM tU
]naka naama na ilayaa kr.
pd 6. p`*laad jaI ka mana ivaYNau Bagavaana sao hTakr SaMkr
jaI maoM lagaanao hotu ihrNyakiSpu nao saNDamak- iSaxak kao AadoSa idyaa tqaa ]sanao
vaOsaa hI ikyaa “saunaao iSaYyagaNa pZ,nao vaalao dO%yavaMSa maoM haonao vaalao.tumhro
kula ko dova inaralao Baaolaa naaqa khanao vaalao. …iDmaiDma Dma$ bajaanao
vaalao…BaUtna saba imaila tala bajaavaO…BaMga ko gaaolaa KavaO…tuma saba ivaiQa
toih Qyaana lagaavaO… kbahu^M ivaYNau kao mana mat laavaao dO%yavaMSa ka naama
baZ,avaao.”
pd 7. saNDamak- ka ]pdoSa vyaqa- huAa “prmaanand laaBa haonao pr Cud`anand
na Baata hO.jaao mana Bagavat pd payaa saao ifr nahIM Anat icatata hO. …EaIhir
rMga maoM rMigat haokr nahIM p`akRt mana Baa sakta.jaao p`*laad Ba> batlaaya
baalak gaNa mana jamak gayaa.……saNDamak- gau$ ka khnaa iSaYyana mana sao Zrk
gayaa.”
pd 8. p`*laad jaI ka
mana ivaYNau Bagavaana ko p`it pUNa-tyaa samaip-t qaa. ihrNyakiSpu ]nhoM ekbaar
ivaVaiqa-yaaoM ko saaqa jaato doK baulaayaa tqaa ]naI pZ,a[- ko baaro maoM
saunanaa caaha.]nhaoMnao kha “EavaNaM kIt-naM ivaYNaao: smarNaM padsaovanama\. Aca-naM vandnaM
dasyaM sa#yamaa%mainavaodnama\.Baagavat 7.5.23.” Aqaa-t\
Bagavad\ gauNayaSa kao saunanaa gaayana krnaa smarNa krnaa pad kmalaaoM kI
saovaa krnaa Aca-naa krnaa vandnaa krnaa pircayaa- krnaa sambanQa jaaoD,naa
Aa%ma inavaodna krnaa yahI maOM pZ, rha hU^M.
pd 9. Baalak ko Asa vacanasaunat hI rajaa Aitsaya QaQak ]za. BaRkuiT bak`
dao] nayana r> A$ baaolat hO Asa haqa ]za..saNDamak- khao @yaaoM eosaa
laD,ko kao batlaayao hao.ABaI tumhoM maOM doSa inakasaaOM tumanao jahr iplaayao
hao..
pd 10. saNDamak- baaolao “saunau rajaa maOM paz pZ,ata saao mana maoM nahIM
laata hO.svaaBaaivak rit ivaYNau carNa maoM kao] naa [sao batata hO..yaqaa
saugaunQa kusauma maoM Apnao Aap Aap bana jaata hO.baT maoM baIja baIja maoM
baT rh baahr nahIM laKata hO.…[xauna maoM Sak-ra rht pr ……hir rt baala baala
maoM hir rt ……..”
pd 11. p`*laad khto hOM “gaaOvana jaao Kato itsakao lao ifr sao ]sao cabaato
hOM.pUva- janma ko ik`yaa kma- kao jaIva ]sao Apnaato hOM.rama kRpa yaa sant
kRpa sao Bai> r%na nar pato hOM.jaIvana ko klyaaNa maaga- yah saba sad\
ga`nqa batato hOM.Asa ijaya jaana iva& jana hir maoM laga AByaasa banaato
hOM.……..”
pd 12. saNDamak- rajaa sao khto hOM “naOsaiga-k yah vaasaudova pd pMkja
Bai> ipyaarI hO.sa%ya sanQa ba`*Nya ijatoind`ya AitSya pr ]pkarI hO.
………Kolat Kat ipyat calato hir kao doKt Civa PyaarI hO. … kbahu^Mk maugQa pulak
tna kh dao} laaocana maaocana baarI hO……..”eosaa saunakr rajaa nao p`*laad kao sauQaarnao ka AadoSa idyaa.
pd 13. gau$ saNDamak-
p`*laad jaI kao pazSaalaa lao gayao. ]nakI Anaupisqait maoM ek idna
sahpaizyaaoM kao p`*laad jaI batato hOM“saunaao ima~ yah sa%ya vacana dula-Ba tna
CnaihM ibalaata hO.yah laK Bagavat Qamaao-M kao bacapna sao Apnaata hO. … maUZ,
sada tamasa sao saaokr AaQaa samaya gaMvaata hO.taih AQa- baalak kumaarpna maoM
vah Kola gaMvaata hO.tOsao hI baakI caaOqao vyaqa- hI sada ibatata hO….gaRh A$
pu~ kla~ p`oma maoM Apnao Aap banQaata hO. …tato duja-na saMga CaoD, ko dUro
rhnaa hIM caaihe.Aaid dova naarayaNa carNaaoM kao Apnaanaa hI caaihe..EaI
Bagavat\ pd pd\ma gahna maoM nahIM p`yaasa kCu Baa[- hao.tuma saba Asaur Baava
kao tjakr ima~ banaao saba jaIvana kao.inaho-tuk Bagavaana Aapsao ApnaavaihM
saba dInana kao.. …banaao ekaintk Ba> rama ko maaoh jaala saba kao tja
ko.naard baabaa idyaao &ana yah banaihM sakla Bagavat Baja ko..yah saba
sauina ]pdoSa vaala gaNa Qanya Qanya kh Apnaayaa.Aaja kRtarqa ikyaao tat tuma
saba imala carNana isar naayaa..baalak saba imaila ivaValaya maoM gaana krt hir
naamaaoM kao.saNDamak- saunat irsa vasa hao CaoD, idyaa saba kamaaoM kao..Qar
kr ko lao calaa Ba> kao saba baalak ko saMgaaoM maoM.ihrNyakiSpu ko
nyaayaalaya maoM ……….sabakao yah hir Ba> banaayaa mama ]pdoSa na maanat
hO.rama naama kao CaoD, Anya kCu laaok kma- naihM jaanat hO..”
ihrNyakiSpu nao p`*laad ko vaQa kI Aa&a dI “ivaYa sao dUiYat AMga Codna kr
jana saba ivaiQa sauK pata hO. ….jaoih ivaiQa sao mar sakO duYT yah toih ivaiQa
sao saba maarhu ro.mama- sqala maoM saaMga vaoQa kr ihma igair pr laO Darhu
ro.yaa jala maoM laO baaor maar dao yaa Aigna maoM jaarhu ro.maha ivaYama ivaYa
Gaaor iplaavah^Mu lao jaa dUr Bagaavahu^M ro..”
pd 14.dO%yaaoM ko gau$ Sauk`acaaya- ko daonaaoM pu~aoM saND evaM
Amak- p`*laad ko iSaxak qao.saNDamak- daonaaoM ka saMyau> sambaaoQana hO.p`*laad
ko sauQaar ko ilayao]nalaaogaaoM nao ihrNyakiSpu kaoSauk`acaaya- sao pramaSa- krnao
kI raya dI. jabatk ]nasao pramaSa- na hao jaayao tba tk p`*laad kao pazSaalaa
maoM hI rKnao ka ivacaar huAa. pazSaalaa laaOT p`*laad jaI nao sahpaizyaaoM sao
kha“jaga maoM
ivayaaoga yaaoga imalat krma fla jah^M jah^M doh Qarao jaaya maaor Baa[- hao.[-Sa
kI na daoYa ek laht kela saba jahM jahM tnau paya jaaya saunau Baa[- hao..naBa
maoM basat riva cand` tuma doKto hao itnahu^M ko rahu Qaae Kae jaae Baa[-
hao.taor maaor maat ipt ramajaI sahaya ek itnaih ko carNa manaa}^M maaor Baa[-
hao..
pd 15. p`*laad jaI maR%yau sao inaBa-ya rhnao ka saMkot
doto hOM “maItgaNa
mana maoM na Drnaa, maaoih ipta caho marvaanaa.. janmakr marnaa markr
janmanaa yah inayama hO prmapuranaa.doh caotna ka hao yaa Acaotna ka hao, tna nar ko banao pSau pxaI banao, dohI rhta hO saba maoM samaanaa. maItgaNa
……..svaNa-kuNDla banao yaa idjaa[T banao, saaonaCata banao yaa isaMhasana
banao, svaNa- rhta hO ek samaanaa.maItgaNa…….jaIva jarta nahIM jaIva marta nahIM
jaIva GaTta nahIM jaIva baZ,ta nahIM ina%ya rhta hO ek samaanaa.maItgaNa….”
pd 16. sahpazI raoto hue khto hOM “hma saba dInana ko tjaao
jaaina jaahu Baa[- hmahu calaba taoro saMga maaoro imatvaa.. taoro carNana
laagaI maata ipta gau$ %yaagaI tuma Aba kOsao %yaagaI jaae maaor imatvaa……….
pd 17. p`hlaad ima~aoM kao icanta krnao sao manaa krto hOM
“maaoih ipta
cahOM marvaanaa, maOM tao mana maoM nahIM Baya maanaa.. rama AmaRt
banao, rama ivaYa maoM basao, p`Bau ihthu^M banao, p`Bau imathu^M banao.kbah^Mu na haot ivaranaa, m,aOM tao mana….rama Gar maoM basao ….p`Bau basato
hOM sabamaoM samaanaa. maOM tao mana….rama GaT maoM basa,o rama pT maoM basao, rama AQaao maoM basao, rama ]Qvaao-M maoM basao, p`Bau rxak hO Apnao Apnaa. maOM
tao mana…..”
pd 18. p`*laad kI baatoM saunakr saNDamak- du:KI hue tqaa
ihrNyakiSpu kao saarI baatoM bata dI.]sanao Aaga babaUlaa hao p`*laad kao
maarnao ka AadoSa do Dalaa. yah sauna maata kyaaQau ivalaap krnao lagaI“ilaKna caht ivaQau ilaKlao
ivaQauna tud ivaiQa gait ]laTo laKat yao dula$vaa.. …igair sao igaravao laoko
panaI maoM Dubaavao taora ivaYaQar saa^Mp sao kTavao hao dula$vaa…..Z,u^MZ,I
diyaitinayaa^M sao rajaa ko baihinayaa^M sao taora laoko Aaga maoM jarabao hao
dula$vaa..eosao Gaaor papI toih Aa^MK maoM na laaja laagao baap haoko pUt kao
saMharo hao dula$vaa..ipta taor ramajaI matarI taor saIta jaI hao AaSaa ek
itnaih lagaa} hao dula$vaa.rama dInabanQau saao[- sakla inavaasaI p`Bau itnakr
carNa manaa}^M hao dula$vaa..”
pd 19. dO%yagaNa p`*laad jaI pr AaGaat krto hOM“taih samaya imaila sakla dO%ya
saba lalakart JaT Qaavat hO.gaD,gaD,at da^MtaoM kao pIsat As~ Sas~ vaYaa-vat
hO..taih maQya p`*laad baOzkr hir ka Qyaana lagaata hO.maUla maM~ ko jaap krna
sauK sao nahIM kthu^M icatata hO..tako Baya hir maM~ kvaca irtu ya%na ivafla hao jaata hO..dOMtna saba
AaScaya- Bae laK mana mah tk- baZ,ata hO.puina toih ko ivaYa pana krakr
haMiqana kao lalakart hO.calat hI dintna da^Mt igar\yaao puina ibacCUna sao
ivanQavaata hO.maM~ tM~ A$ yaM~ ikyaao bahu sakla ivafla hao jaata hO.raoma
baaMk nahIM haot Ba> kao naRpitihM jaaya saunaata hO..
pd 20. “sauina rajaa AaScaya- Bayaa manahIM mana Akulaata hO.vaOzo isaMhasana
prhIM sao ZuMZ,I kao baulavaata hO..Baa[- @yaaoM icanta krto maOM ABaI duYT kao
maa$^gaI.gaaod hI maoM laokr baccao kao p`vala Aigna maoM jaa$^MgaI..dovada$
Aigna babaUr kI baD,I icata banavaatI hO.sakla BaaMit sajako toih }pr gaao GaRt
sao isaMcavaatI hO..gaaodI maoM laokr baccao kao kaz puMja pr baOz gayaI.Aazao
idiSa Aigna lagavaayaI Aitsaya jvaalaa lapTgayaI..”
ihrNyakiSpu doKnao Aayaa.p`*laad nao ipta kao najadIk sao
Aakr doKnao kao khto hue batayaa ik Aigna mauJao tao SaItla jala jaOsaa laga
rha hO prntu dIdI jalakr raK hao gayaI.hir ko naama laonao vaalao kao Baya
kha^M hO“japta
kutao BayaM sava-papSamanaOkBaoYajaM pSya.tat mama gaa~asainnaQaaO pavakao|ip
sailalaayato|Qaunaa.”.Aigna sao baahr Aakr ]sanao ipta kao p`Naama ikyaa
pd 21. ihrNyakiSpu Aaga babaUlaa hao “vaamao haqa sao baccao kao Qar
daihnao maoM tlavaar ilayaa.duYT p`kRit ko vasa maoM haokr maarna kao tOyaar
Bayaa..Aro maUZ, tuma hmaoM bataAao rxak kha^M tumhara hO.ABaI t%xaNa hmaro kr
sao Aayaa kala tumhara hO..sauina ipt vacana ivahisa baaolaa sauna ipta vaod
Asa khta hO. Aaot p`aot pT tntu rhtsama rxak sabamah^M basata hO..Aro duYT Asa
@yaaoM khta tuma jaao vah saba maoM basata hO. tao hmaro sanmauK yah KmBao sao
@yaaoM nahIM inaklata hO..ivaiQa sanakaid jana p`*laad vacana kao sa%ya
banaanao kao. inaja gauNa jana rxaa kao saba ivaiQa sao saba kao dSaa-nao
kao..sana sana sana sana tD, tD,ak tD, kaoiT baja`sama znakayaa.nar tnau naahr
mauK krala kr ko KmBao kao drkayaa..camak Qamak laK ko saunakr saba Ait Aakula
hao Baagana ka nao~ maU^Md dao] kNa- iCd` maoM AMgaula hO iktnao jana ka..
idvasa inasaa saMQaI maoM hir JaT ihrNyakiSpu kao Qar payaa.Waro baOz caar
naKna sao baIca ]dr kao carkayaa..hir ko ivakT $p laK ko saba dovana gaNa Ait
Gavarayaa.ivanaya p`aqa-naa kr puina saba BaI laxmaI kao baulavaayaa..saao
ApUva- vah iWivaQa Baava Asa iWivaQa $p laiK caikt Ba[-.dyaa p`oma Asa k`aoQa
Wya yah doKhIM nahIM inakT ga[-..baulavaa[- p`*laad Ba> kao khI AmaRtmayaI
vaaNaI saao tumaro iht yah $p Qaar\yaao hir AaOr na kCu ]r AanaI saao..”
pd 22. p`*laad kI stuit “ba`*maaidk saur isaw mauinana jaoih )dya sataogauNa
basata hO..sada krt gauNagaatona ]diQa kao ~uiT kao kh nahIM sakto hOM..Ahao
naaqa maOM dO%ya vaMSa hao kr kOsao kh sakto hOM.p`Bau inajagauNa AQaIna sada
hI jana mana maoM inat basato hOM..Qana jana $p toja bala paO$Ya bauQa p`Baava
tva Eaut jaao hO.WadSa gauNa yaut Bai>hIna iWja sao ]<ama svamayaao jaao
hO..maata ipta svajana rajaa saba dOva jaha^M laiga naato hOM.janma marNa inaSa
idna Anaok duK sao kbahIM nahIM bacato hOM..puina p`Bau laO p`*laad gaaod maoM
iSar pr kr Qar pUCt hOM . mana maanaa var maa^Mga pu~ tuma jaao jaao mana ma^Mh
basato hOM..caaht nahIM vardana Ba>var pUNa-kama kCu nahIM cahto.saao p`Bau
prma p`oma vasa haokr maa^Mga maa^Mga var hIM khto..p`Bau maa^MgaaOM [cCa kCu
hI nahIM kama baIja nahIM mana ]pjaO.ipta nak-gaamaI p`Bau hao nahIM tva
carNana navarit ]pjaO..jaao p`Bau hst kmala kbahu^M nahIM iSava caturanana
iSarna pr\yaao.Asa piva~tma Bayaao tat Apnaa ek[sa laO tar idyaao.saao p`Bau
dyaavaSa haokr maaoro iSar pr Aaina Qaryaao..”
pd 23. ipta ko ilayao p`aqa-naa saunakr Bagavaana nao kha “Anya janma tIna kulaaoM kao tuma
Bavasaagar par ikyaao.hmaro tumhro gauNagaNa kao jaao ina%ya naoma sao
gaavaogaa.saao nar ivana p`yaasa yah dustr tr mama Qaama isaQaavaogaa..iptR kr
ik`yaa krhu saba ivaiQa tuma A$ isaMhasana ga`hNa krao.p`jaa sabana ko palana
krto puina mama pd kao Qyaana Qarao..”
pd 24. “maaSauca pd jaoih jaana ilayaa toih saaocaba ka.Bagavat Bayao] ]paya
Balaa tba SaaoMcaba ka..man~ yaugala maalaa yauga jaa ko, yaugala Baavanaa mana baSa tako, yaugala carNa ko Qyaana ikyaa tba
saaocava ka..jaako }Qva-puND/ iSar SaaoBao, tako laiK Bagavat mana maaoho, jaayao catuBa-uja )dya vaSao toih
Saaocaba ka..man~ r%na jaoih japt inarntr, toih Bagavat sao naihM kCu Antr, yah Eauit sant puraNa khO tba
Saaocaba ka..laxmaI maata kI dRiYTtla, hao krko na Baulala kbahu^M pla, Bayao Bagavat ko p`oma ivaYaya tba SaaoMcaba ka..”
No comments:
Post a Comment